Wat is rechtvaardigheid ten diepste?

Inmiddels zijn we met dit leesplan al over de helft van de profetieën van Amos. Vandaag staan er weer wat pittige woorden op het menu: het gedrag van de toehoorders en de gevolgen daarvan worden in grove taal veroordeeld, en de gevolgen daarvan worden vrij duidelijk.

Het is helder dat het onrechtvaardige gedrag dat Israël laat zien wordt afgewezen. Het heeft simpelweg geen plaats in Gods Koninkrijk. Deze kern van recht en rechtvaardigheid zien we in het hele Oude en Nieuwe Testament terug. Van de wetten in Leviticus die de armeren in bescherming nemen (lees Leviticus 19 maar eens), tot Jezus die hamert op naastenliefde en rechtvaardigheid (denk aan het omgooien van de tafels in de tempel en zijn bekende uitspraak in Mattheüs 22). Ze hebben allemaal met rechtvaardigheid te maken.

Maar welke rol heeft rechtvaardigheid theologisch gezien? Er zijn veel manieren om het aan te vliegen, en dat doen theologen dan ook graag. Het meest basale argument, als je het mij vraagt, is die van de intrinsieke waarde van ieder mens. Intrinsieke waarde is een filosofisch idee om duidelijk te maken dat iets of iemand van zichzelf al waarde heeft – zonder daar per se iets voor te moeten doen of bewijzen. Zo is het leven van een mens op zichzelf al belangrijk. Dat staat los van hoeveel of hoe weinig iemand heeft bereikt. Intuïtief hebben de meesten van ons datzelfde besef.

De mens heeft, theologisch gezien, intrinsieke waarde. Iedereen is van belang en doet ertoe, de een niet meer dan de ander. Rechtvaardigheid is een cruciaal onderdeel van mens zijn en het leven. Wanneer je echt gelooft dat iedereen van waarde is en een intrinsieke waarde heeft van zichzelf, hoe kun je dan nog iemand onrechtvaardig behandelen of uitbuiten?

De Israëlieten worden daarop aangesproken in Amos. Waarom behandelen zij de armen alsof zij minder waarde hebben? Wanneer we God willen liefhebben, hoort onze naasten liefhebben daar ook bij. Het is zelfs onlosmakelijk verbonden met elkaar. Dit lezen we heel duidelijk terug in Amos 5:23-24, zoals ook gisteren al uitgelicht. Het zijn pittige woorden: eerst de praktijk op orde, eerst het recht en rechtvaardigheid op orde – daarna komt het zingen van liederen wel. Rechtvaardigheid, naastenliefde, God liefhebben – thema’s die met elkaar zo’n onderdeel zijn van het Bijbelse verhaal.

Reflectie

Hoe hebben die thema’s plek in jouw leven? Zijn het aparte hokjes, of loopt het in elkaar over, en kan het een niet zonder het ander zoals we in de woorden van bijvoorbeeld Amos teruglezen?