Hoe gaan we om met onze naaste?

In de hoofdstukken van Amos ontdekken we dat niet alleen het volk van God aan de standaard van recht en rechtvaardigheid gehouden wordt: we zagen in de eerdere hoofdstukken dat ook de omliggende volken worden aangesproken op hun gedrag. Rechtvaardigheid is voor iedereen, niet voor een specifieke groep of cultuur: nee, het is een structuur die aanwezig moet zijn in alle volken, alle culturen.

In de hoofdstukken van vandaag lezen we dat de Israëlieten worden herinnerd aan het Exodus verhaal (Amos 3:1). De uittocht uit Egypte van de Israëlieten, beter bekend als de exodus, is een cruciaal moment voor het volk Israël; ze hebben hun vrijheid hieraan te danken. De Israëlieten waren slaven onder de macht van Egypte en zijn toen bevrijd door Jahweh. In het hoofdstuk worden de toehoorders weer stilgezet bij juist die herinnering: als volk weten ze wat het is om onderdrukking mee te maken, om uitgebuit te worden, om onrechtvaardig behandeld te worden. Het is een verhaal dat jaarlijks opnieuw verteld wordt. Waarom zijn ze zelf dan zo bezig? De herinneringen aan wat God heeft gedaan voor hen moeten tot inkeer en verandering leiden. De hoofdstukken geven in grove taal een oordeel over het onderdrukken van de zwakken en mishandelen van de armen (Amos 4:1-3).

We lezen lugubere toekomstbeelden in Amos 4 vers 2 (HTB): "Zij zullen u tot op de laatste man met vishaken wegslepen!'' Toen Amos leefde, was het Assyrische rijk een wereldmacht. Zij staan in de geschiedenis bekend om hun zeer gewelddadige praktijken. Zo weten we dat ze met een soort vishaak mensen uit de net veroverde stad brachten, als ze niet in één keer vermoord werden. Dat is zo bloederig en pijnlijk als je je het nu voorstelt... Enerzijds is dit de realiteit als het volk Israël niet verandert, anderzijds is het ook wellicht bedoeld als een spiegel: gaan zij nu heel veel beter met hun naaste om?

Uiteindelijk draait het in de profetieën van Amos om naastenliefde: onrecht is het niet correct behandelen van de mensen om ons heen. Dit hangt voor God samen met het liefhebben en eren van God. Dat zien we onder andere terug in misschien wel de bekendste verzen van Amos: "Doe het lawaai van uw liederen van Mij weg, en het getokkel van uw luiten kan Ik niet aanhoren! Laat het recht stromen als water, de gerechtigheid als een altijd stromende beek'' (Amos 5:23-24, HSV).

Reflectie

De vraag die Amos oproept is dan ook hoe het te rijmen valt dat de Israëlieten zeggen God te dienen, maar met dezelfde vaart de mensen om hen heen zo kunnen uitbuiten, en met onrecht behandelen. Het is een vraag, die ook voor ons als spiegel functioneert: in hoeverre zijn wij, in het welvarende westen, als de Israëlieten? Wij hebben een andere context en cultuur, maar de thema’s (on)recht en rechtvaardigheid, welvaart en uitbuiting zijn vandaag de dag net zo relevant voor ons.