Ticuna - 1986 WBT (NT) Drama

Rü wüxicana wüxi ga nachicawa nayumüxẽ ga Ngechuchu. Rü yexguma nüxü̃ nachauxgu, rü wüxi ga norü ngúexü̃ rü ñanagürü nüxü̃: —Pa Corix ¡toxü̃ nangúexẽxẽ nax tayumüxẽgüxü̃, yema Cuáü̃ ga báiü̃xẽẽruxü̃ norü ngúexü̃güxü̃ nangúexẽẽxü̃rüxü̃! —﻿ñanagürü.
Rü Ngechuchu ñanagürü nüxü̃: —Rü ngẽxguma peyumüxẽgügu rü ñaperügügü tá:
“Pa Tonatü ya Dauxü̃gucüx, rü aixcüma Üünecü quixĩ i cumax.
¡Rü núma naxũ nax torü ãẽ̱xgacü quixĩxü̃ca̱x!
Rü tanaxwa̱xe i curü ngúchaü̃ nax naxügüxü̃ i duü̃xü̃gü i ñoma i naanewa, ngẽma daxũguxü̃ i naanewa nax curü ngúchaü̃ ínaxügüxü̃rüxü̃.
¡Rü toxna naxã i torü õna i wüxichigü i ngunexü̃ca̱x ixĩxü̃!
¡Rü toxü̃́ nüxü̃ irüngüma i torü pecadugü!
Erü toma rü ta tüxü̃́ nüxü̃ itarüngüma ya guxãma ya yíxema guxchaxü̃ toxca̱x ínguxẽẽgüxe.
¡Rü taxṹ i chixexü̃pe̱xewa toxü̃ cuwogüxü̃ nax tama nagu tayixü̃ca̱x!”
—﻿ñanagürü.
Rü ñanagürü ta ga Ngechuchu: —Ngẽxguma chi wüxíe i pema rü tüxü̃́ nangẽxmagu i wüxi i tümamücü, rü chi ngãxü̃cüxü napatawa taxũxgu rü nüxna tayacaxgu rü ñatarügü nüxü̃: “Pa Chomücüx, ¡tomaepü̱x i paũ choxna naxã!
Erü wüxi i chomücü rü yáxü̃wa ne naxũ, rü ngexwaca chopatawa nangu. Rü choma rü changearü õnaã̱x, rü taxuxü̃maama chanachibüxẽxẽ”, ñatagürü.
Rü ngẽma tümamücü i napatawa ngẽxmaxü̃, rü chi tüxü̃ nangãxü̃gu rü ñaxgu: “¡Taxṹ i choxü̃ cuchixewexü̃! Chorü ĩã̱x rü marü narüwãxta, rü choma rü chauxacügü rü ngürücarewa tangexmagü. Rü taxucürüwa ícharüda nax ta̱xacü cuxna nax chaxãxü̃ca̱x”, ñaxgu chi tüxü̃.
Rü pemaxã nüxü̃ chixu, rü ngẽma nax tümamücü yixĩxü̃ca̱x rü taxũtáma ínarüda nax ta̱xacü tüxna naxãxü̃ca̱x. Natürü tá ínarüda nax tama tanachixeweechaxü̃ca̱x, rü tá tüxna nanaxã i guxü̃ma i ta̱xacü i tanaxwa̱xexü̃.
Rü ngẽmaca̱x pemaxã nüxü̃ chixu rü: ¡Naxca̱x ípeca! Rü Tupana rü tá pexna nanaxã. ¡Rü Tupanaxü̃tawa naxca̱x peda̱u̱x i norü ngü̃xẽxẽ! Rü tá nüxü̃ ipeyangau. ¡Rü ĩã̱xwa nüxna pecagü! Rü tá pexca̱x nayawãxna i ĩã̱x.
Erü guxãma ya yíxema naxca̱x íca̱xe rü tanayaxu, rü guxãma ya naxca̱x dauxe rü nüxü̃ itayangau. Rü guxãma ya ĩã̱xwa nüxna cagüxe, rü tümaca̱x tá nayawãxna i ĩã̱x.
¿Rü ñuxãcü i wüxi i pema nax papagü pixĩgüxü̃ rü ngẽxguma cune paũca̱x cuxna caxgux rü nuta nüxna cuxã, rü ngẽxguma choxnica̱x cuxna caxgux rü ãxtape nüxna cuxã?
¿Rü texé i petanüwa rü cunena cunaxã i tuxchinawe ega wüxi ya otacharaü̃ca̱x cuxna nacaxgu?
Rü pema nax pichixecümachiréxü̃ rü nüxü̃ pecua̱x nax mexü̃ i ãmare pexacügüna pexãxü̃. Natürü Penatü ya Dauxü̃gucü rü ngẽmaarü yexera i memaexü̃ tá inaxã, rü tá tüxna nanamu i Naãxẽ ya Üünexü̃ ya yíxema naxca̱x íca̱xe —﻿ñanagürü ga Ngechuchu.


Rü Ngechuchu ínanata̱xüchi ga wüxi ga ngo̱xo ga wüxi ga yatüxü̃ ngegaxẽẽxü̃. Rü yexguma ínaxũü̃xgu ga yema ngo̱xo rü gumá yatü rü nidexa. Rü guxü̃ma ga duü̃xü̃gü rü naba̱i̱xãchiãẽgü ga yexguma yemaxü̃ nadaugügu.
Natürü ñuxre ga duü̃xü̃gü rü ñanagürügü: —Ñaa yatü i Ngechuchu, rü Beechebú i ngo̱xogüarü ãẽ̱xgacüarü poramaxã nixĩ i ínanawoxü̃ãxü̃ i ngo̱xogü —﻿ñanagürügü.
Natürü ga togü rü Ngechuchuxü̃ naxügüchaxü̃, rü yemaca̱x naxca̱x ínacagü nax nüxü̃ nawéaxü̃ ga wüxi ga cua̱xruxü̃ ga daxũcüã̱x nax yemawa nüxü̃ nacua̱xgüxü̃ rü aixcüma Cristu yixĩ.
Natürü nüma ga Ngechuchu rü nüxü̃ nacua̱xama nax chixexü̃gu naxĩnüexü̃, rü yemaca̱x ñanagürü nüxü̃: —Ngẽxguma chi wüxi i nachixü̃anecüã̱x i duü̃xü̃gü nügü itoyegu rü nügütanüwa chitama nügü nadaixgu, rü nügüchitama nagu̱xẽxẽ. Rü ngẽxguma chi wüxi ya ĩpatacüã̱x nügümaxã nueechagu rü nügü nadaixgu, rü nügü chitama nagu̱xẽxẽ.
¿Rü ngẽxguma chi Chataná nügümaxãtama nuxgu, rü nügütama yama̱xgu, rü ñuxãcü chi i ãẽ̱xgacüecha yixĩxü̃? Rü ngẽma ñachagürü, erü pema choxü̃ pixuxgu rü Beechebúarü poramaxã íchanawoxü̃ i ngo̱xogü.
Natürü ngẽxguma chi Chatanáarü poramaxã íchanawoxü̃gu i ngo̱xogü, rü perü ngúexü̃gü rü chita Chatanáarü poramaxã ínanawoxü̃ i ngo̱xogü. Rü ngẽmawa mea nüxü̃ tacua̱x nax pema rü ípetüexü̃.
Natürü pemaxã nüxü̃ chixu rü aixcüma Tupanaarü poramaxã nixĩ i íchanawoxü̃xü̃ i ngo̱xogü. Rü ngẽmawa pexü̃ nüxü̃ chacua̱xẽxẽ nax núma petanüwa nanguxü̃ ya Tupana nax ãẽ̱xgacü yixĩxü̃ca̱x.
Rü ngẽxguma wüxi ya yatü ya poracü rü meama nügü naxüxnegu rü nüxna nada̱u̱xgu ya napata, rü taxúetama naxca̱x tangĩ̱x i norü ngẽmaxü̃gü i napatawa ngẽxmagüxü̃.
Natürü ngẽxguma ínanguxgu i to i yatü i nüxü̃ rüporamaexü̃, rü nüxü̃ nayexeragu, rü tá nüxna nanapuxü̃ ya naxne ya nügü namaxã ínaporane, rü tá nüxna nanapuxü̃ i guxü̃ma i norü ngẽmaxü̃gü, rü tá nayana.
Yíxema tama chauétüwa üxe rü chauxchi taxai. Rü yíxema tama choxü̃ rüngü̃xẽẽ́xẽ nax Tupanaca̱x tayagagüxü̃ i duü̃xü̃gü rü cha̱u̱xcha̱xwa tanangianexẽxẽ.


Rü ngẽxguma wüxi i naãxẽ i chixexü̃ rü wüxi ya yatüwa ínaxũü̃xgu, rü chianexü̃gu nanañaane, rü naxca̱x nadau nax ngextá nanguxü̃. Rü ngẽxguma taxuguma nangü̃égagu, rü nügü ínicua̱x rü ñanagürü: “Naxca̱x tá chataegu ya yimá yatü ga noxri nawa íchaxũxũchirécü”, ñanagürü.
Rü ngẽxguma nataegu̱xgu, rü yimá yatüxü̃ inayangau nax ñoma wüxi ya ĩ ya mexẽéne rü mea nabixichinerüxü̃ nax yixĩxü̃.
Rü ínixũ rü naxca̱x nayadau i to i 7 i naãxẽgü i chixexü̃ i norü yexera i chixexü̃. Rü guxü̃ma i ngẽma naãxẽ i chixexü̃gü rü wüxigu yimá yatügu nachocu, rü ngẽxma naxãchiü̃gü. Rü ngẽxguma ya yimá yatü rü noxriarü yexera nachixe —﻿ñanagürü.

Rü yemaxü̃ íyaxuyane, rü wüxi ga ngecü rü duü̃xü̃gütanüwa tagaãcü ngĩgürügü: —Tataãxẽ ya yíxema tügüanüwa cuxü̃ yaxexẽ́xẽ rü tügü nixü̃wa cuxü̃ maixe —﻿ngĩgürügü.
Natürü ga Ngechuchu rü ñanagürü: —Yexeraãcü tataãxẽgü ya yíxema nüxü̃ ĩnüexe i Tupanaarü ore rü naga ĩnüexe —﻿ñanagürü.


Rü nimuetanü ga duü̃xü̃gü ga Ngechuchuxü̃tawa ngutaque̱xegüxü̃. Rü inanaxügü ga Ngechuchu ga namaxã nax yadexaxü̃. Rü ñanagürü: —Ñaa duü̃xü̃gü i chixecümaxü̃ i ñomaü̃cüü maxẽxü̃ rü naxca̱x ínacagü i wüxi i cua̱xruxü̃ i Tupanaarü poramaxã üxü̃. Natürü Tupana rü wüxixicatama i cua̱xruxü̃ tá nüxü̃ nawe̱x. Rü yema cua̱xruxü̃ ga Tupana Yonáwa duü̃xü̃güxü̃ wéxü̃rüxü̃ tá nixĩ i nüxü̃ nawéxü̃.
Rü yexgumarüxü̃ ga Yoná rü wüxi ga cua̱xruxü̃ nax yixĩxü̃ naxca̱x ga Nínibecüã̱x ga duü̃xü̃gü, rü ngẽxgumarüxü̃ tá ta nixĩ ya Tupana Nane ya duü̃xü̃xü̃ ixĩcü nax wüxi i cua̱xruxü̃ tá yixĩxü̃ naxca̱x i ñomaü̃cüü maxẽxü̃ i duü̃xü̃gü.
Rü ngẽma ngunexü̃ i nagu Tupana tá guxü̃ma i duü̃xü̃güna ca̱xaxü̃, rü ngẽxguma nüxna nacaxgu i ñomaü̃cüü maxẽxü̃ i duü̃xü̃gü, rü ngĩma ga nũxcümaü̃cü ga Chabáanearü ãẽ̱xgacü tá íirüda rü tá íinaxuaxü̃ i ngẽma ñomaü̃cüü maxẽxü̃ i duü̃xü̃gü. Yerü ngĩma rü yáxü̃waxüchi ne ixũ nax ãẽ̱xgacü ga Charomóü̃xü̃ naxĩnüxü̃ca̱x ga ñuxãcü poraãcü nüxü̃ nax nacua̱xüchixü̃. Natürü ñu̱xma nua petanüwa nangẽxma i wüxi i Charomóü̃arü yexera ixĩcü.
Rü ngẽma ngunexü̃ i nagu Tupana tá guxü̃ma i duü̃xü̃güna ca̱xaxü̃, rü ngẽxguma nüxna nacaxgu i ñomaü̃cüü maxẽxü̃ i duü̃xü̃gü, rü yema Nínibecüã̱x ga duü̃xü̃gü rü tá inachigü rü tá ínanaxuaxü̃gü i ñomaü̃cüü maxẽxü̃ i duü̃xü̃gü. Yerü nümagü ga Nínibecüã̱xgü ga duü̃xü̃gü rü nüxü̃ narüxoe ga nacümagü ga chixexü̃ ga yexguma Yoná namaxã nüxü̃ ixuxgu ga Tupanaarü ore. Natürü ñu̱xma nua petanüwa nangẽxma ya wüxi ya Yonáarü yexera ixĩcü.


Taxúema wüxi i omüwa tanangixichi nax tayacúxü̃ca̱x rüe̱xna wüxi i caechaũtüü̃gu tayaxǘcuchixü̃ca̱x. Natürü norü ǘchicaruü̃gu tanaxǘnagü nax ngéma tüxü̃ nabáxixü̃ca̱x ya yíxema duü̃xẽgü ya yimá ĩgu chocuxe.
Cuxetügü rü ñoma wüxi i omürüxü̃ nixĩ i cuxuneca̱x. Rü ngẽxguma cuxetügümaxã mexü̃ca̱x cuda̱u̱xgu rü guxü̃ma i cuxune rü ngóonexü̃wa nangẽxma. Natürü ngẽxguma cuxetügümaxã ñoma i naanearü ngúchaü̃ca̱x cuda̱u̱xgu, rü guxü̃ma i cuxune rü ẽanexü̃wa nangẽxma.
¡Mea cugüna nadau nax tama ẽanexü̃xü̃ nanguxuchixü̃ca̱x i ngẽma ngóonexü̃ i cuwa ngẽxmaxü̃.
Ngẽxguma ngóonexü̃wa cungexmagu rü cuwa natauxgu i ẽanexü̃, rü curü maxü̃ rü mexü̃wa tá nangẽxma ñoma wüxi i omü i cuxü̃ báxixü̃rüxü̃ —﻿ñanagürü.


Rü yexguma nüxü̃ nachauxgu ga nax yadexaxü̃ ga Ngechuchu rü wüxi ga Parichéu nüxna naxu nax napatawa yachibüxü̃ca̱x. Rü yema Parichéupatawa naxũ, rü mechawa nayarüto.
Rü yema Parichéu rü naba̱i̱xãchiãxẽ ga yexguma Ngechuchuxü̃ nada̱u̱xgu nax tama yangu̱xẽẽãxü̃ ga yema nacümagü nax naya̱u̱xméxü̃ naxü̃pa nax nachibüexü̃.
Natürü nüma ga Cori ga Ngechuchu rü ñanagürü nüxü̃: —Pema i Parichéugü rü ñoma pochíyu rü poratu i düxétüwaxicatama iyaxuxü̃rüxü̃ pixĩgü. Natürü perü ĩnüwa rü ngĩ̱xgu rü chixexü̃gu perüxĩnüe.
Pa Naechitamare Maxẽxü̃x, ¿tama ẽ̱xna nüxü̃ pecua̱x nax gumá Tupana ga naxücü i ngẽma tórü düxétüxü̃newa ngẽxmaxü̃, rü gumátama yixĩxü̃ ga naxücü ga tórü maxü̃ i tórü aixepewa ngẽxmaxü̃?
Rü name nixĩ i curü diẽruwa ngẽma ngearü diẽruã̱xgüxü̃na penaxã. Rü ngẽmaãcü tá pime i guxü̃wama.
Natürü wüxi i ngechaü̃ nixĩ i pexca̱x, Pa Parichéugüx, erü pema rü ngẽma penetügü i mentawa rü rúdawa rü berdúrawa rü Tupanana penaxã i ngẽma nüxna üxü̃, natürü tama tümagu perüxĩnüe ya yíxema ngearü diẽruã̱xgüxe rü tama aixcüma Tupanaxü̃ pengechaxü̃gü. Rü name i Tupanana penaxã i ngẽma nüxna üxü̃, rü naétü name i ngẽma ngearü diẽruã̱xgüxü̃na penaxã i perü diẽru.
Rü wüxi i ngechaü̃ nixĩ i pexca̱x, Pa Parichéugüx, erü pema rü ngutaque̱xepataü̃güwa rü perü me nixĩ nax ngẽma naxma̱xwe̱xegü i nape̱xewa ügüxü̃wa perütogüxü̃. Rü ĩanearü namagüwa rü penaxwaxegü nax duü̃xü̃gü mea pexü̃ rümoxẽgüxü̃.
Rü wüxi i ngechaü̃ nixĩ i pexca̱x, erü taxuwama peme. Rü ñoma yuetamaü̃gü i tama nüxü̃ idauxü̃ i duü̃xü̃gü naechitamare naétüwa chopetüxü̃rüxü̃ pixĩgü —﻿ñanagürü ga Ngechuchu.
Rü wüxi ga ngúexẽẽruxü̃ ga Moichéarü mugüwa ngu̱xẽẽtaexü̃, rü Ngechuchuxü̃ nangãxü̃ rü ñanagürü: —Pa Ngúexẽẽruxü̃x, ngẽma nüxü̃ quixuxü̃, rü toxü̃́ nangu erü tochiga ta nixĩ —﻿ñanagürü.
Natürü Ngechuchu rü ñanagürü nüxü̃: —Wüxi i ngechaü̃ nixĩ i pexca̱x, Pa Ngúexẽẽruü̃gü i Moichéarü Mugüwa Ngu̱xẽẽtaegüxü̃ erü penamu i duü̃xü̃gü nax naga naxĩnüexü̃ca̱x i ngẽma Moichéarü mugü i guxchaxü̃ i taxucürüwama texé naga ĩnüxü̃ rü woo i pema rü bai i írarüwa naga nax pexĩnüechaü̃xü̃.
Rü wüxi i ngechaü̃ nixĩ i pexca̱x, erü peyamexẽẽgü i tümachique̱xegü ga guxema nũxcümaü̃güxü̃ ga Tupanaarü orearü uruü̃gü ga perü o̱xigü tüxü̃ daixe.
Rü ngẽmawa nüxü̃ tacua̱x nax pema rü ta ipexãgüxü̃ nawa ga yema chixexü̃ ga perü o̱xigü ügüxü̃. Yerü nümagü rü tüxü̃ nadai ga guxema Tupanaarü orearü uruü̃gü, rü ñu̱xma i pema rü peyamexẽẽgü i tümachique̱xegü.
Rü yemaca̱x nixĩ ga Tupana ga ñaxü̃:
“Ngẽma duü̃xü̃gütanüwa tá chanamugü i chorü orearü uruü̃gü rü chorü orearü ngeruü̃gü.
Natürü ngẽma duü̃xü̃gü rü tá nanadai i nümaxü̃ i chorü orearü uruü̃gü rü chorü orearü ngeruü̃gü,
rü togü rü tá nawe ningẽxü̃tanü”,
—﻿ñanagürü ga Tupana.
Rü ñanagürü ga Ngechuchu: —Rü pemaxã nüxü̃ chixu rü Tupana tá nayapeguãchixẽxẽ i pema i ñu̱xma maxẽxe, erü pema rü ta perü o̱xigücümagu pexĩ. Nümagü rü noxritama naanearü ügügumama rü nanadai ga muxü̃ma ga Tupanaarü orearü uruü̃gü. Rü nüxíra nayama̱xgü ga Abé rü gumáwena nayadaietanü ga muxü̃ma ga togü ñu̱xmata Chacaría ga Tupanapatagu yama̱xgüãcüwa nangu. Rü guxü̃ma ga yema orearü uruü̃gü ga perü o̱xigü daixü̃ca̱x rü Tupana tá pexna naca, erü pema rü ta perü o̱xigürüü̃tama pixĩgü, rü tama nüxü̃ perüxoechaü̃ i ngẽma chixexü̃ i pexüxü̃.
Rü wüxi i ngechaü̃ nixĩ i pexca̱x, Pa Ngúexẽẽruü̃gü i Moichéarü Mugüwa Ngu̱xẽẽtaegüxü̃ erü duü̃xü̃gücha̱xwa ipeyacu̱x i Tupanaarü ore i aixcüma ixĩxü̃ i pematama tama pixõgüxü̃. Rü nüxna penachu̱xu i togü i duü̃xü̃gü i aixcüma yaxõgüchaü̃xü̃ nax nümagü rü ta tama yaxõgüãxü̃ca̱x —﻿ñanagürü ga Ngechuchu.
Rü yexguma Ngechuchu yema ñaxgu, rü yema ngúexẽẽruü̃gü ga Moichéarü mugüwa ngu̱xẽẽtaegüxü̃ rü yema Parichéugü rü poraãcü Ngechuchumaxã nanue. Rü muxü̃ma ga cagü ga guxchaxü̃maxã inanaxügüe nax nüxna nacagüexü̃ nax yemaacü chi nüxü̃ iyangaugüxü̃ca̱x nax Ngechuchu chixri nangaxü̃güxü̃ nax yemamaxã norü ãẽ̱xgacügüxü̃tawa Ngechuchuxü̃ íyaxuaxü̃güxü̃ca̱x.

Phulaphula i Ore i mexü̃ ga Luca ümatüxü̃ 11