Actau 14
14
Yr Apostolion yn pregethu a'r dysgyblion yn cael eu herlid yn Iconium, 1–7
1A dygwyddodd yn Iconium iddynt fyned yr un pryd#14:1 kato to auto. Yma yn unig yn y T.N.; epi to auto, 2:1; 3:1, ‘ynghyd.’ i Synagog yr Iuddewon, a llefaru yn y fath fodd fel y credodd lliaws mawr o'r Iuddewon ac o'r Groegiaid#14:1 Nid yr Iuddewon Groegaidd, ond y Cenedl‐ddynion, y rhai a at‐dynwyd gan bregethu Paul. Yr oedd rhai o'r rhai hyn yn arfer mynychu y Synagogau, fel y gwelwn yn rhai o'r awduron clasurol. Efallai fod rhai o honynt yn ‘Broselytiaid y Porth.’ Bu Paul a Barnabas yn llafurio yn Iconium am gryn amser, a phregethasant i'r Cenhedloedd yn ogystal ag i'r Iuddewon. Ni elwesid hwy yn ‘Groegiaid’ pe wedi eu henwaedu.. 2Ond yr Iuddewon nad ufyddasant#14:2 apeitheô, anufyddhau (Ioan 3:16), apisteô, anghredu. Anufydd‐dod yw anghrediniaeth mewn ymarferiad. Nid peth i'w chredu yn unig yw crefydd, ond hefyd i'w gweithio allan. Yr oedd yr Iuddewon yn gyson a dyfal‐barhaol yn eu hymddygiad yn erlid Crist a'i ganlynwyr. Ni sonir yn yr Actau ond am ddwy erledigaeth nad achlysurwyd gan yr Iuddewon. a gyffroisant ac a gynhyrfasant i ddrwg#14:2 kakoô, defnyddir y ferf chwech o weithiau yn y T. N.; y mae pump o'r cyfryw yn yr Actau. Ei hystyr, arfer, gwneuthur drwg, drygu (12:1), yma cynhyrfu i ddrwg. Cyflea y gair hefyd y syniad fod drwg yn cael ei wneyd i eneidiau'r Cenhedloedd. eneidiau y Cenhedloedd yn erbyn y Brodyr. 3Am hyny#14:3 Yr oedd erledigaeth yn reswm iddynt, nid i ffoi, ond i aros a dal eu tir. Yr oedd erledigaeth yn ysprydoliaeth. Yr oeddent wedi gweddio am yr hyfdra hwn., yn wir, hwy a dreuliasant yno amser hir#14:3 llyth: digonol., gan lefaru yn hyf yn#14:3 llyth: ar; efe oedd sylfaen eu hyfdra a'u dewrder. Ymorphwysent yn gwbl arno. yr Arglwydd, yr hwn oedd yn tystiolaethu i Air ei Ras#14:3 Gair ei Ras, Un Dadguddiad bendigedig (Gair) o gariad anfesurol Duw (Gras) yw yr Efengyl., gan genhadu gwneuthur arwyddion a rhyfeddodau#14:3 Y mae Duw yn cadarnhau ffydd ac yn gwobrwyo ffyddlondeb. trwy eu dwylaw hwynt. 4A rhanwyd lliaws y ddinas; a rhai oedd gyda yr Iuddewon, a rhai oedd gyda yr Apostolion#14:4 Gelwir Paul a Barnabas yma yn Apostolion am y tro cyntaf. (gweler ad. 14). Ni elwir Barnabas yn Apostol ar wahan a Paul. Efallai y gelwir ef yma am ei fod yn gydymaith i Paul, ac am fod y ddau wedi eu danfon allan ar genadaeth arbenig.. 5A phan wnaethpwyd rhuthr#14:5 sef, bwriad i wneyd ymosodiad. Yr oedd cynhyrfiad eu meddwl yn barod i dori allan mewn rhuthr nwyd‐wyllt. Yr oedd yr Apostolion yn gweled y cymylau yn ymgasglu ac arwyddion ystorm erledigaethus yn agos (Iago 3:4). o'r Cenhedloedd ac o'r Iuddewon ynghyd a'u llywodraethwyr#14:5 sef, yn benaf, llywodraethwyr yr Iuddewon, prif ddynion y Synagog. Fel yr ymddygasant at yr Iesu, felly y gwnaethant at ei ganlynwyr. i'w sarhau#14:5 Neu, anmharchu, cam‐drin, difenwi. (gweler Luc 18:32). Desgrifia ymddygiad Paul, pan yn erlidiwr, at y credinwyr (1 Tim 1:13). Ergydiai yr Iuddewon ar eu cymeriad, ac amcanent at eu bywyd. a'u llabyddio#14:5 Y mae Paul mewn perygl o ddyoddef yr hyn a wnaeth efe i eraill. ‘Unwaith y'm llabyddiwyd’ (2 Cor 11:25), sef yn Lystra. Hon oedd y gosp am gabledd (Deut 7:57–59)., 6a hwy yn ymwybodol o hyn, ffoisant i ddinasoedd#14:6 sef prif ddinasoedd. Lycaonia, sef Lystra#14:6 Yr oedd Lystra 30 milltir i'r deheu o Iconium, wrth droed mynydd uchel a elwir Y Mynydd Du. Hon oedd lle genedigol Timotheus (16:1). a Derbe#14:6 Yr oedd Derbe i'r dwyrain o Lystra, efallai tuag 20 milltir. Yma y ganwyd Gaius, 20:4. Nid oes sicrwydd hollol pa fan oedd y dinasoedd hyn. Yr oedd Lycaonia yn wlad wyllt, i'r gogledd o Fynydd Taurus. Ychydig o Iuddewon a drigent yno, ac yr oedd yn amheuthyn i'r Apostolion i gael myned o gyrhaedd eu brad a'u gelyniaeth., a'r wlad oddi amgylch: 7ac yno y buont yn efengylu.
Gwellhâd y cloff: gwneuthur duwiau o'r Apostolion, 8–18
8A rhyw wr yn Lystra, yn ddiffrwyth#14:8 llyth: dinerth. ei draed, a eisteddai#14:8 Yn debygol mewn lle cyhoeddus, fel y cloff wrth borth y Deml., yn gloff o groth ei fam, yr hwn ni cherddodd erioed. 9Hwn a glywodd Paul yn llefaru: yr hwn, gan edrych yn graff arno, a gweled fod ganddo ffydd i'w iachau#14:9 Neu, i'w achub. Yr oedd wedi gwrando ar Paul, ac wedi clywed am yr Achubwr. Dynoda y frawddeg yma ganlyniad ffydd, ‘fel yr achubid ef.’ Noder y tebygrwydd rhwng yr hanes yma ac yn nechreu 3, ac hefyd y pwyntiau gwahanol. Petr oedd dyn amlwg y rhan gyntaf o'r Actau, Paul, yr ail ran. Yr oedd gan y dyn hwn ffydd, ni ddywedir fod gan y llall; ni ddefnyddiodd Paul enw'r Iesu, fel Petr; neidiodd hwn i fyny o hono ei hun, ond ymaflodd Petr yn llaw y cloff wrth borth y Deml., 10a ddywedodd a llais uchel, Saf#14:10 Yr wyf yn dywedyd i ti yn enw yr Arglwydd Iesu Grist, C D. La.; gad. א A B Brnd. i fyny ar dy draed yn syth. Ac efe a neidiodd i fyny ac a ddechreuodd rodio#14:10 Neidiodd i fyny ar unwaith, a dechreuodd, neu a barhaodd i rodio (amser anmherffaith). Gwaeddodd Paul a llais uchel oblegyd yr oedd y wyrth i fod yn arwydd i'r lliaws; felly yr oedd eisieu tynu eu sylw ati.. 11A'r torfeydd, wedi gweled yr hyn a wnaeth Paul, a godasant eu llais, yn iaith Lycaonia#14:11 Pa fath iaith ydoedd nid oes sicrwydd. Dywed rhai, ei bod yn barthiaith yn perthyn i dafodiaith Lycia; yn ol eraill, ei bod wedi deilliaw o'r Assyriaeg; yn ol eraill, ei bod yn gymysgfa o Roeg. Yn eu syndod yr oedd yn naturiol iawn iddynt i lefain allan yn eu priodiaith eu hunain. Tebygol i'r Apostol lefaru wrthynt mewn Groeg, yr hon oedd iaith Marsiandiaeth, &c. Cymharer Cymraeg a Saesneg yn Nghymru. Nid yw yn debyg fod Paul yn deall y barthiaith hon. Nid oes genym brawf ei fod wedi pregethu mewn iaith nad ydoedd wedi ei dysgu. Ni ddywedir fod dawn y Pentecost wedi ei roddi iddo, gan ddywedyd, Y mae y duwiau yn nghyffelybiaeth#14:11 llyth: wedi ei gwneyd yn debyg i ddynion. Yr oedd traddodiad paganaidd fod Philemon a Baucis wedi croesawu Jupiter a Mercurius yn Phrygia, sef mewn lle heb fod yn mhell o Lystra. Gelwid Lycaonia ar ol Lycaon, yr hwn a ddaeth i ddiwedd truenus pan yn rhoddi gwledd i Jupiter. Gwel Chwedl Ovid: Metamosphoses, 8:626. Gweler hefyd Homer; Odyssey, 13:221, &c.; 17:485, &c. dynion wedi disgyn atom ni. 12A galwasant Barnabas Jupiter#14:12 Gr. Zeus, ac yn gyntefig, Dis. Efe oedd y prif‐dduw Groegaidd, gan eistedd mewn mawredd ar sedd o fewn y cylch dwyfol ar Olympus. Yr oedd Zeus y Groegiaid yn dduw mwy aruchel ac anrhydeddus na Jupiter y Lladiniaid, er fod y ddau enw yn cael eu defnyddio i ddynodi yr un bod., a Paul Mercurius#14:12 Gr. Hermes, cenad y duwiau, yn ieuanc, hardd, a llawn hoewder. Efe a gynlluniodd neu a ddarganfyddodd ymadrodd, ac yr oedd yn feistr ar hyawdledd. Geilw Horace ef yn wyr hyawdl Atlas. Offrymid iddo dafodau yr anifeiliaid a aberthid. Danfonid ef ar negeseuau pwysig, megys at Calypso, i gael Ulysses yn rhydd (Odyssey 1:84), ac at Priam, i'w rybuddio (Iliad 24:390). Yr oedd Barnabas yn hyn na Phaul, ac efallai o ymddangosiad mwy myg a hybarchus., gan mai efe oedd yr arweinydd mewn ymadrodd. 13Ac offeiriad Jupiter, teml#14:13 llyth: yr hwn oedd o flaen, &c., sef Jupiter. Yr oedd y bobl yn credu fod Jupiter yn trigo yn ei deml. Efe oedd duw gwarcheidwol Lystra. yr hwn oedd o flaen y ddinas, a ddyg deirw a dail‐blethau#14:13 i'w rhoddi am gyrn y teirw pan ar eu haberthu. Hefyd, gwisgid garlantau ar brydiau gan yr aberthwyr. hyd at y pyrth#14:13 Neu, cynteddau; nid pyrth y ty lle yr oedd Paul a Barnabas yn aros, na phyrth y deml, ond pyrth y ddinas., ac a fynasai gyda'r torfeydd aberthu. 14Ond yr Apostolion, Barnabas a Paul, pan glywsant, a rwygasant eu dillad#14:14 fel arwydd o ofid ac o arswyd. Mor wahanol i ymddygiad Herod pan y cyfarchwyd ef gan y bobl fel duw., ac#14:14 a neidiasant allan [ruthrasant] א A B C D Brnd. a neidiasant allan i blith y dyrfa, gan waeddi a dywedyd, 15O wyr, paham y gwnewch y pethau hyn? ninau hefyd ydym o gyffelyb naturiaeth#14:15 Yma ac yn Iago 5:17. llyth: ‘yn gyffelyb ddyoddefus,’ yn agored i'r un gwendidau, nwydau, yn farwolion, yn fodau meidrol a gwael. Yn nhyb y paganiaid, y gwahaniaeth mawr rhwng y duwiau a dynion oedd, nid nad oedd y cyntaf yn cael eu llywodraethu gan nwydau a chwantau, ond eu bod yn anfarwol. a chwithau, yn ddynion, gan bregethu ar i chwi droi oddiwrth y pethau gweigion#14:15 Yr eilunod, yr aberthau, &c., gan gyfeirio atynt ar y pryd. ‘Nid yw eilun ddim yn y byd’ 1 Cor 8:4, neu yn hytrach ‘Nid oes eilun yn y byd.’ Nid yw yr Apostol yn ymddarostwng i alw Jupiter a Mercurius yn dduwiau. Defnyddir ‘pethau gweigion, ofer,’ yn fynych am eilunod. (Lef 17:7; 2 Br 17:15; Jer 2:5). hyn at Dduw byw, yr hwn a wnaeth y nefoedd a'r ddaear a'r môr, a'r holl bethau sydd ynddynt: 16yr hwn yn y cenhedlaethau a aethant heibio#14:16 myned heibio yn ddieffaith, diflanu. a oddefodd i'r holl Genhedloedd fyned yn eu ffyrdd eu hunain#14:16 er fod ganddynt oleuni ‘crefydd naturiol.’ Goddefodd Duw iddynt rodio yn eu ffyrdd eu hunain heb eu cospi fel y teilyngent.. 17Er hyny, ni adawodd efe ei hun yn ddidyst#14:17 Y mae Duw yn llefaru yn eglur am dano ei hun yn ei Greadigaeth a'i Ragluniaeth ddaionus i bob un sydd ganddo glustiau i wrando. Y mae araeth Paul yma ar yr un llinellau a'i bregeth yn Athen (17:27, &c.). Hefyd cymharer ei ymresymiad yn Rhuf 1:19, 20., gan wneuthur daioni#14:17 gair cryf yn pwysleisio gweithgarwch a dyddordeb Duw yn ei ofal am ei greaduriaid. Y mae ‘gan roddi,’ &c., a ‘gan lenwi,’ &c., yn esboniad arno., gan roddi i#14:17 i chwi א B C D E Brnd. ond Al.; i ni A Al. chwi wlawogydd#14:17 y rhif lluosog, gan ddynodi y cynar a'r diweddar wlaw, neu gyflawnder o hono. Yn marn y paganiaid, Jupiter oedd yn rhoddi gwlaw (Jupiter Pluvius) a thymhorau ffrwythlawn. Yr oedd Lycaonia yn hynod am ei sychder, ac yr oedd dwfr mewn rhai manau yn fwy drudfawr na llaeth. Gwlaw yw rhodd Duw (1 Br 8:35, 36; Salm 65:9–12; Jer 5:24). Y mae y nef, y mor, a'r tir, y rhai a wnaeth Duw, yma yn cydgyfarfod. Cyfyd Duw y gwlaw o'r mor i'r nen, ac yna danfona ef yn gawodydd maethlawn ar y ddaear. Mercurius oedd duw Marsiandiaeth, ac felly yn ddarparwr bwyd. a thymhorau ffrwythlawn, gan lenwi eich#14:17 eich א B C D E Brnd. calonau#14:17 y galon oedd sedd y chwant (at fwyd, &c.). â lluniaeth a llawenydd#14:17 meddwl llawen, fel yn amser gwleddoedd. Rhai a farnant fod hon yn adeg cynhauaf a gwledd yn Lystra.. 18A chan ddywedyd y pethau hyn, braidd yr ataliasant y torfeydd rhag aberthu iddynt.
Y dyrfa wamal: llabyddio Paul: y dychweliad i Antioch, 19–28
19Ond daeth#14:19 Llyth: daeth arnynt, yn sydyn, yn ddichellgar. Iuddewon o Antioch ac Iconium; ac wedi darbwyllo y torfeydd a llabyddio#14:19 Tebygol mai yr Iuddewon a'i llabyddiasant, gyda chaniatad y dyrfa. O anwadalwch y llawer! Cymharer ‘Hosanna … Croeshoelir ef’; ymddygiad y paganiaid at Paul yn Melita (28:6, &c.). Un awr aberthir i Paul fel duw; un arall aberthir ei fywyd, fel un anheilwng i fyw. At yr achlysur hwn y cyfeirir yn 2 Cor 11:25. Ni anghofiodd ef byth (2 Tim 3:11). ‘Yr hwn a laddo a leddir.’ Cymerodd Paul ran yn llabyddiad Stephan. Paul, hwy a'i llusgasant ef allan o'r ddinas, gan dybied ei fod wedi marw#14:19 a'r gwirionedd a bregethai. Ffordd i gadw'r gwirionedd yn fyw i'w lladd y prophwydi.. 20A'r dysgyblion#14:20 Nid oedd y weinidogaeth yn Lystra heb ffrwyth. Safasant o'i amgylch (1) i'w gladdu, (2) i wylo, (3) i wylio. Tebygol fod Timotheus, Lois, ac Eunice yno. yn ei amgylchynu, efe a gyfododd#14:20 mewn modd gwyrthiol. Ai y pryd hwn y cyfodwyd ef i'r drydedd nef (2 Cor 12:1–4)?, ac a aeth i'r ddinas: a thranoeth efe a aeth allan gyda Barnabas i Derbe#14:20 Ar draed, taith ychydig o oriau; felly yr oedd yn ei lawn nerth, ‘Yn ol dy ddydd y bydd dy nerth.’. 21A chan efengylu i'r ddinas hono, a gwneuthur dysgyblion#14:21 llyth: a dysgyblu digon. Mwyaf i gyd oedd yr erledigaeth mwyaf i gyd oedd y cynydd. lawer, dychwelasant i Lystra#14:21 Yr oedd angnen gofalu am a chadarnhau y dysgyblion yn y lleoedd hyn. ac i Iconium ac i Antioch, 22gan gadarnhau#14:22 trwy addysgu, rhybuddio, calonogi. Yr un gair a ddefnyddia Crist am Petr, ‘Cadarnhâ dy frodyr’ (Luc 22:32). Y mae hon yn weithred barhaol, ac nid oes ynddi unrhyw sail i'r ddefod o Gonffirmasiwn yn Eglwys Loegr. Yr oedd yma ddau bregethwr mawr, Paul yn fawr mewn addysgu a chadarnhau, a Barnabas yn enwog am gynghori. eneidiau y dysgyblion, gan eu cynghori i aros yn y ffydd, a dywedyd, Trwy#14:22 Dyfyniad uniongyrchol o'u hymadroddion. Ni chynwysir Luc yn ‘ni.’ Cawn ef gyntaf yn Troas (16:10). lawer o orthrymderau#14:22 ‘Ffordd y Groes yw Ffordd y Bywyd.’ Saif ‘Teyrnas Dduw’ yma am ei pherffeithiad a'i hucheddiad gogoneddus yn y Nefoedd. y mae yn rhaid i ni fyned i mewn i Deyrnas Dduw. 23Ac wedi penodi#14:23 Cheirotoneô (gweler 10:41), estyn y llaw allan, pleidleisio â dwylaw estynedig: yna, dewis, penodi. Yma ac yn 2 Cor 8:19. Nid oes yma gyfeiriad at osodiad dwylaw gan yr Apostolion. Yr Eglwys ddewisodd y Diaconiaid (6:1–6), a'r Apostolion a'i cydnabyddasant yn gyhoeddus trwy weddi a gosodiad dwylaw. Gweithrediad yr Eglwys oedd dewis yn 2 Cor 8:19, a rhaid fod hyny yn ddealledig yma pan y mae yr un gair yn cael ei ddefnyddio. Yr Apostolion oedd yn cyfarwyddo ac yn cydnabod yn gyhoeddus ar ol dewisiad yr Eglwys. iddynt henuriaid#14:23 Yr oedd Henuriaid yn yr Eglwys yn Jerusalem (11:30). Y maent yr un a'r Arolygwyr neu ‘Esgobion.’ Defnyddir gwahanol enwau am yr un dosparth, megys bugeiliaid, llywodraethwyr neu arweinwyr, esgobion, henuriaid, &c. Defnyddir arolygwyr (episkopoi) yn benaf yn y Cyfundebau Cenhedlig, a henuriaid yn y rhai Iuddewig; neu, y blaenaf o herwydd eu swydd, a'r olaf o herwydd eu safle anrhydeddus, eu hoedran, &c. Yr oedd amryw o honynt, yn fynych, yn perthyn i'r un eglwys (20:17). Ni wyddai yr Oes Apostolaidd ddim am dri dosparth o swyddogion, megys esgob (yn ystyr ddiweddar y gair, sef esgob ar ran‐barth), henuriaid neu arolygwyr, a diaconiaid. Ni chafodd y blaenaf fodolaeth hyd lawer o flynyddoedd ar ol hyn. Y ddau ddosparth olaf yn unig geir yn y T. N. yn mhob eglwys, ac wedi gweddïo ynghyd ag ymprydiau, hwy a'u cyflwynasant#14:23 ymddiriedasant, cyflwynasant i ofal. hwy i'r Arglwydd yn yr hwn yr oeddent wedi credu. 24A hwy a dramwyasant trwy Pisidia, ac a ddaethant i Pamphylia. 25Ac wedi llefaru y Gair yn Perga#14:25 Gweler 13:13. Yr oedd y ddwy dref yn Pamphylia. hwy a aethant i waered i Attalia#14:25 Tref arforol wrth enau yr afon Catarrhactes, wedi ei hadeiladu gan Attalus Philadelphus, brenhin Pergamus. Y mae 16 milltir i'r deheu‐orllewin o Perga. Yr oedd yn borthladd cyfleus er dwyn yn mlaen farsiandiaeth a Syria a'r Aipht. Gelwir hi yn awr Adalia.. 26Ac oddiyno hwy a fordwyasant i Antioch#14:26 sef Antioch yn Syria, o'r lle y cychwynasant. Yma yr oedd mam‐eglwys y credinwyr cenhedlig. Yr oedd Paul a Barnabas wedi gweithredu dan ei chyfarwyddyd. Nid oedd hyd y nod Apostolion yn annybynol. Eu pleserwaith hwy yn ogystal a'u dyledswydd oedd gwrando ar lais yr eglwysi. Dyma drefn y T. N. Mor bell y mae y Pab a llawer eraill wedi myned o'r olyniaeth Apostolaidd yn y mater hwn! Gweler 12:2; 13:13., o'r lle yr oeddent wedi eu cymeradwyo i ras Duw ar gyfer y gwaith a gyflawnasant. 27Ac wedi iddynt gyrhaedd, a chasglu yr Eglwys ynghyd, hwy a fynegasant y fath bethau a wnaeth Duw gyda hwynt, ac iddo agoryd i'r Cenhedloedd ddrws#14:27 Felly nid gan Petr yn unig yr oedd yr allweddau. Gweler 1 Cor 16:9; 2 Cor 2:12; Col 4:3. y ffydd. 28A hwy a dreuliasant amser#14:28 [dim nodyn.] nid ychydig gyda'r dysgyblion#14:28 Y mae amser‐gyfrif yr Actau yn ansicr. Yr oedd Paul a Barnabas wedi bod yn llwyddianus. Yr oedd yr Yspryd wedi bendithio eu llafur. Yr oeddent wedi sefydlu eglwysi yn Antioch (Pisidia), Iconium, Lystra, Derbe, a lleoedd eraill. Tebygol i'r Daith Genhadol Gyntaf gymeryd iddynt tua phedair blynedd, ac iddynt ddychwelyd i Antioch tua B H. 48. Nis gwyddis faint o amser yr arosasant yma ar ol eu dychweliad, efallai blwyddyn neu ddwy..
Dewis Presennol:
Actau 14: CTE
Uwcholeuo
Rhanna
Copi
Eisiau i'th uchafbwyntiau gael eu cadw ar draws dy holl ddyfeisiau? Cofrestra neu mewngofnoda
Cyfieithiad Newydd o'r Testament Newydd gyda Nodiadau gan Dr William Edwards. Cyhoeddwyd mewn 4 cyfrol 1894-1915.