Actau 12
12
Merthyrdod Iago, 1–2.
1Ac ynghylch y tymhor hwnw#12:1 Yr argyfwng hwnw, y flwyddyn 43 neu 44. y gosododd Herod#12:1 Herod Agrippa y Cyntaf, mab Aristobulus, ac wyr Herod Fawr. Cafodd ei ddwyn i fyny yn Rhufain, gyda'r Tywysogion Amherodrol. Carcharwyd ef am dymhor gan Tiberius. Pan yr esgynodd Caligula i'r orsedd, rhoddodd i Herod Detrarchiaeth Philip, sef Iturea a Trachonitis. Pan yr aeth ei ewythr, Herod Antipas, i Rufain, cyhuddwyd ef gan ei nai, a'r canlyniad fu i Antipas gael ei alltudio ac i Agrippa gael ei diriogaethau, sef Galilea a Perea, yn y flwyddyn 40. Pan y bu Caligula farw, cynorthwyodd Herod Claudius i gael yr orsedd, a gwobrwywyd ef â Judea a Samaria yn 41. Felly cafodd yr holl diriogaethau a lywodraethwyd gan ei daid, Herod Fawr, gyda'r teitl o frenhin, am y tair blynedd olaf o'i fywyd. Yr oedd mewn ffafr gan yr Iuddewon gan iddo ddarbwyllo Caligula i beidio gosod ei gerf‐lun yn y Deml. Talai sylw manwl i'r addoliad Iuddewig. Yr oedd yn ddyn balch ac yn hoff o boblogrwydd. Yr oedd yn alluog ond cyfrwys a gwastraffus. Ei fab oedd Agrippa yr Actau; ond gyda marwolaeth y tad daeth y frenhiniaeth Iuddewig i derfyn. Lladdodd ei daid blant Bethlehem, ei ewythr Ioan Fedyddiwr, ac efe ei hun Iago yr Hynaf. y Brenhin ei ddwylaw i ddrygu rhai o'r Eglwys. 2Ac efe a laddodd#12:2 llyth: a gymerodd ymaith, a osododd o'r ffordd. Iago#12:2 Iago, mab Zebedeus (Mat 4:21), un o'r tri a ffurfient y cylch nesaf i mewn o ddysgyblion Crist. Yr oedd gydag Ef pan y cyfododd ferch Jairus (Marc 5:37), pan y Gwedd‐newidiwyd ef (Mat 17:1), ac yn Gethsemane (Mat 26:37). Efe oedd y cyntaf yn y cylch Apostolaidd i yfed o'r cwpan yr yfodd Crist o hono (Mat 20:23). Efe yfodd gyntaf, ei frawd Ioan yfodd hwyaf (trwy alltudiaeth, &c.). Iago yw yr unig Apostol y cofnodir ei farwolaeth yn y T. N., ac ychydig iawn a ddywedir am dani. Rhoddir hanes merthyrdod Stephan yn helaeth. Efe oedd y merthyr cyntaf, ac yr oedd ei farwolaeth ef yn gyn‐ddrych o'r oll o deulu Duw. Ni cheir golygfeydd gwely angau yn y Beibl. Bywyd da sydd yn bwysig yn ei olwg. Y mae marw yn dda yn canlyn yn naturiol. Dywed Clement o Alexandria fod y dyn a gyhuddodd Iago wedi derbyn y fath argraff oddiwrth ei ymddygiad tawel a Christionogol, fel y cafodd droedigaeth, ac arweiniwyd y ddau i'r dienydd‐le. Gofynodd y dyn i Iago i faddeu iddo. Ei atebiad oedd, ‘Tangnefedd i ti,’ ac a'i cusanodd. Yna torwyd ymaith ben y ddau., brawd Ioan, a'r cleddyf#12:2 Fel y lladdodd Herod Antipas Ioan Fedyddiwr. Yr oedd gan yr Iuddewon bedair ffordd i roddi i farwolaeth, trwy (1) labyddio, (2) llosgi, (3) lladd a'r cleddyf, (4) crogi. Lladd a'r cleddyf oedd y fwyaf waradwyddus. Nid ymddengys fod Iago wedi ei ddwyn o flaen unrhyw lys. Dywed Jerome i Iago gael ei ferthyru ar yr un dydd y cafodd Crist ei groeshoelio..
Carchariad a gwaredigaeth Petr, 3–19.
3A phan welodd fod y peth yn boddloni yr Iuddewon#12:3 Yr oedd y bobl yn awr yn erbyn Cristionogaeth, yn enwedig wedi i'r Phariseaid i ddadgan yn ei herbyn, ac i'r Cenhedloedd gael derbyniad heb enwaediad., efe a chwanegodd ddala Petr#12:3 Fel y mwyaf cyhoeddus a phoblogaidd o arweinwyr yr Eglwys. hefyd. A dyddiau y bara dilefeinllyd#12:3 Adeg gysegredig i wneuthur gweithred anfad. Nis gallesid rhoddi Petr i farwolaeth cyn Nisan 21. Bwyteid bara dilefeinllyd am saith niwrnod ar ol bwyta y Pasc (Ex 12:14, 34, 39; Lef 23:6). oeddynt. 4Yr hwn hefyd, wedi iddo ei ddal, a osododd efe yn ngharchar, ac a'i traddododd i bedwar gwarchodlu‐o‐bedwar#12:4 tetradion, gwyl‐lu yn gynwysedig o bedwar. Hwn oedd y nifer arferol yn mhlith y Rhufeiniaid i wylio caethion a charcharorion. Fel rheol, yr oedd dau filwr yn y gell gyda'r carcharor, wrth y rhai yr oedd yn rhwymedig, a dau yn gwylio y drws y tu allan. Felly, yn achos Petr, yr oedd gwarchodlu o bedwar am bob un o bedair gwyliadwriaeth y nos: un‐ar‐bumtheg i ofalu am un Apostol! Carcharwyd Herod yr un modd yn Rhufain, ond ni ddysgodd hyny iddo drugaredd. o filwyr i'w gadw; gan fwriadu ar ol y Pasc ei ddwyn ef allan#12:4 llyth: ei ddwyn i fyny. Defnyddir yr un frawddeg am yr Iesu, Ioan 19:13 at y bobl#12:4 Nid iddynt hwy i'w farnu, ond i weled Herod yn ei ddedfrydu.. 5Gan hyny yn wir Petr oedd yn cael ei wylio yn y carchar: ond gweddi a wnaed yn daer#12:5 ektenôs, yn ddifrifol, yn ddwys, yn angerddol, yn ddyfalach (Luc 22:44; Act 26:7; 1 Petr 1:22; 4:8). Y mae gan Herod ei orsedd, ei filwyr, ei garcharau, ei bedwar‐pedwariaid o'i du; nid oes gan yr Eglwys ond un arf, ond y mae yn ddigon. gan yr Eglwys at Dduw am dano ef. 6A phan oedd Herod ar fedr#12:6 Y noson olaf cyn ei ddienyddiad. Y mae yr awr dywyllaf cyn toriad y wawr. ei ddwyn ef allan, y noson hono yr oedd Petr yn cysgu#12:6 yn dawel a thrwm. Cydwybod dawel yw y gobenydd goreu. Geiriau Petr (1 Petr 4:19) ‘Y rhai sydd yn dyoddef yn ol ewyllys Duw, gorchymynant eu heneidiau iddo ef.’ ‘Y mae yr hwn sydd yn rhwym yn cysgu; y mae y rhai sydd yn rhydd yn gweddio.’ Chrysostom. rhwng dau filwr#12:6 wrth y rhai yr oedd yn rhwymedig., wedi ei rwymo â dwy gadwyn: ceidwaid hefyd o flaen y drws oeddynt yn gwylio y carchar. 7Ac wele, Angel yr Arglwydd a safodd yn ymyl#12:7 epestê (15 o weithiau yn Luc ac Actau, heb fod mewn un ran arall o'r T. N.), safodd ar, yn ymyl, gan ddangos sydynrwydd, yn fynych am ymddangosiad angelion., a goleuni a ddysglaeriodd yn y gell#12:7 oikêma, ystafell, cell. Nid yn yr holl garchar.: ac efe a darawodd#12:7 patassô, taro yn galed, gyda nerth (‘taro a'r cleddyf,’ Luc 22:49). Yr oedd Petr yn cysgu mor drwm. ystlys Petr, ac a'i deffrôdd ef, gan ddywedyd, Cyfod ar frys: a'i gadwyni ef a syrthiasant ymaith oddi am ei ddwylaw#12:7 Petr yn awr oedd yr unig ddyn rhydd yn y carchar.. 8A dywed yr Angel wrtho, Ymwregysa#12:8 Nid oedd Petr wedi ymddiosg o'i chiton (Heb. chethoneth), ei wisg isaf; yr oedd yn unig wedi rhyddhau ei wregys., a rhwym dy sandalau#12:8 sandalia oedd ganddo, ac nid hupodêmata, y rhai oeddynt drymach. Yn ol siars yr Arglwydd (Mat 10:10) nid oeddynt i wisgo yr olaf ar eu taith genhadol gyntaf. Yr oedd y sandalia yn fwy cyfaddas i'w gwaith a'u swydd.. Ac efe a wnaeth felly. A dywed wrtho, Gwisg dy gochl#12:8 himation, y wisg uchaf, mantell. am danat, a chanlyn fi#12:8 Yr oedd Petr yn naturiol o dymher frysiog, ond y mae yr angel yn dysgu gwers iddo nad oedd anghen brysio. Yr oedd i wneyd yr hyn oedd anghenrheidiol mewn yspryd tawel a hamddenol. Nid ffoedigaeth oedd ei waredigaeth. Fel y cauodd Duw safnau y llewod yn y ffau, felly y cauodd lygaid gwylwyr Petr ac yr agorodd ddrysau y carchar yn ddidrwst.. 9A chan fyned allan efe a ganlynodd#12:9 ef, gad. א A B D Brnd., ac ni wyddai fod yr hyn a wnaethid trwy yr Angel yn wirioneddol#12:9 alêthês, gwïr, sylweddol, gweithredol, anffugiol. Tybiai ar y cyntaf mai gweledigaeth oedd, yn debyg i'r un a gafodd ar nen y ty yn Joppa., eithr yr oedd yn tybied mai gweled gweledigaeth yr oedd. 10Ac wedi myned heibio#12:10 llyth: myned trwy; aeth Petr heibio y milwyr oedd i'w wylio yn ddiarwybod iddynt. y gyntaf wyliadwriaeth a'r ail, hwy a ddaethant at y porth haiarn#12:10 Yr hwn oedd y porth oedd yn arwain i'r heol. Dywedir mai Twr Antonia oedd y Carchar., yr hwn sydd yn arwain i'r Ddinas, yr hwn a agorodd iddynt o'i waith ei hun#12:10 fel pe buasai enaid o gydymdeimlad tyner yn y porth haiarn.: ac wedi myned allan, hwy a aethant yn mlaen ar hyd un heol#12:10 rhumê, cul‐heol, gwel 9:11. Nid oedd canlynwyr Iesu yn byw yn y prif‐heolydd gorwych ac mewn tai ysplenydd.: ac yn ebrwydd yr Angel a aeth ymaith#12:10 llyth: a safodd ymaith; ad 7, epestê, a safodd ar, yn ymyl; yma apestê, safodd ymaith, ymadawodd: y ddau yn dangos sydynrwydd. Nid oes dim yn afreidiol neu yn ormodol yn ngoruchwyliaethau Duw. Yr oedd Petr yn awr yn gwybod pa le yr oedd. Ni ddylem ddisgwyl i Dduw i wneyd trosom yr hyn a allwn wneyd ein hunain. oddiwrtho. 11A Phetr wedi dyfod ato#12:11 llyth: ynddo ei hun, wedi dyfod i ymwybodolrwydd fod y peth yn weithredol wir. Daeth yr afradlon (Luc 15:17), iddo (eis) ei hun. Yr oedd ei hunan goreu wedi bod yn mhell oddiwrtho, ac o'r diwedd dychwelodd iddo mewn ystyriaeth ddwys o'i sefyllfa. ei hun, a ddywedodd, Yn awr y gwn yn wir#12:11 Yn sicr, yn ddiamheu. i'r Arglwydd anfon allan ei Angel, ac a'm cymerodd allan o law Herod, ac o holl ddisgwyliad pobl yr Iuddewon#12:11 Yr oedd Petr wedi dychymygu yr oll oedd i ddygwydd iddo; ac eto yr oedd wedi gallu cysgu yn dawel; ond nid oedd ei awr eto wedi dyfod, ‘Pan elych yn hen,’ &c., Ioan 21:18. Y mae hen draddodiad i Petr, pan y carcharwyd ef am y tro olaf yn Rhufain, wneyd ei ffordd allan o'r carchar, ond ar yr heol cyfarfyddodd â'r Arglwydd Iesu yn dwyn ei Groes, a gofynodd Petr iddo i ba le yr oedd yn myned. Dywedodd, ‘I Rufain i gael fy nghroeshoelio.’ Dychwelodd Petr ar unwaith i'r Carchar, a chafodd ei groeshoelio a'i ben tuag i waered, gan yr ystyriai ei hun yn annheilwng i gael ei groeshoelio yn yr un dull a'i Iachawdwr. Ond nid oes genym brawf fod Petr wedi bod erioed yn Rhufain.. 12Ac wedi iddo amgyffred#12:12 sunidôn, gweled gydag ef ei hun; dyfod i wybod, deall, amgyffred; hefyd yn 14:6. Yn ol eraill, (Beza, Vulg., &c.,) pwyso, ystyried. y peth, efe a ddaeth i dy Mair mam Ioan, yr hwn a gyfenwir Marc#12:12 Yr un a'r hwn a enwir yn ad 25. Yr oedd yn nai, (anepsios, cefnder yn ol eraill) i Barnabas, Col 4:10. Trwy Petr yr argyhoeddwyd ef, (‘Marc fy mab,’ 1 Petr 5:13). Bu yn gyd‐lafurwr a Phaul (Col 4:10; 2 Tim 4:11; Philem ad. 24). Yr oedd efe a Barnabas dan ddylanwad Petr. Canlynodd yr olaf esiampl Petr yn Antioch (Gal 2:13); ac ymwahanodd oddiwrth Paul (15:36–39) ac aeth Marc gydag ef. Y Marc hwn yn ddiamheu oedd Awdwr yr Ail Efengyl, yr hon, yn ol traddodiad, a ysgrifenodd dan gyfarwyddyd Petr. Gelwid hi gan rai Yr Efengyl yn ol Petr., lle yr oedd llawer wedi ymgasglu ac yn gweddio#12:12 ganol nos. Nid oes eisieu amheu ynghylch mater eu deisyfiadau. Yr oedd carchariad Petr yr awr dywyllaf yn hanes yr Eglwys, ac ymgasglasant i weddïo ar i Dduw ei waredu.. 13Ac wedi iddo#12:13 Petr, gad. א A B D Brnd. guro drws y porth, morwynig#12:13 Achosodd un morwynig oedd ddrysores ofid mawr i Petr (Ioan 18:16, 17), ond achosodd efe lawenydd mawr i hon. a ddaeth i ymwrando#12:13 Neu, i ateb. o'r enw Rhoda#12:13 sef, Rhosyn, yr hwn sydd berarogl yn llanw gardd Duw hyd heddyw. Y mae cariad pur yr enethig syml hon yn aros yn rosynog yn ei bersawredd ac yn ei brydferthwch. Blagurodd ganol nos.; 14ac wedi adnabod llais#12:14 Credwn fod Petr yn meddianu llais hynod, hawdd ei adnabod. Yr oedd ei acen Galileaidd hefyd yn amlwg iawn yn ei ymadrodd. Petr, nid agorodd hi y porth gan lawenydd, eithr hi a redodd i mewn ac a fynegodd fod Petr yn sefyll o flaen y porth. 15Ond hwy a ddywedasant wrthi, Yr wyt yn ynfyd#12:15 Un gair yn y Groeg, mainei. Ni olyga wallgofrwydd. Desgrifia yr hwn a dybia yr hyn nad oes sail iddo (yn marn y llefarwr). Yr oedd y forwynig mewn cwmni da — y goreu, Iesu Grist a Phaul. Dywedodd yr Iuddewon yr un peth am yr Iesu (Ioan 10:20) a Ffestus am Paul (26:24). Yr oedd ffydd y Cristionogion hyn yn wan. Gofynent beth mawr gan Dduw, ond ni chredent, rywfodd, y caent ateb. Y mae Duw yn well na'u gweddi.. Hithau a daerodd#12:15 diischurizomai, haeru yn ddiysgog, taeru yn gryf [ischuros, cryf], parhau i daeru. Defnyddir y gair ddwywaith yn y T. N. a hyny ynghylch Petr; yn Luc 22:59, ‘un arall a daerodd … yr oedd hwn hefyd gydag ef; canys Galilead yw.’ yn sicr mai felly yr oedd. Ond hwy a ddywedasant, ei angel#12:15 Yr oedd yr Iuddewon yn credu fod i bob dyn ei angel gwarcheidwol. Cymharer genius y Rhufeiniwr a daimon y Groegwr (Socrates, &c.). Nis gall y gair angel yma ddynodi cenad (oddiwrth Petr), neu yspryd. Dywedodd Crist fod ‘eu hangelion hwy yn y nefoedd bob amser yn gweled wyneb fy Nhad,’ &c. (Mat 18:10). Dysgir yr athrawiaeth o warchodaeth angelaidd yn eglur yn y Beibl, ond ni roddir goleuni ar y dyb fod gan bob un ei angel ei hun. ‘Ei angel,’ medd Petr, nid ‘fy angel’ (ad 11). Credai yr Iuddewon fod angel pob un o'r un ffurf a gwedd a'r dyn ei hun. Dygwydda y gair angel 20 o weithiau yn yr Actau, a desgrifir yn fynych eu hymddangosiadau fel i gywiro yr heresi Saduceaidd, nad oes angel neu yspryd. ef ydyw. 16A Phetr a barhaodd yn curo: ac wedi iddynt agoryd, hwy a'i gwelsant ef ac a synasant. 17Ac wedi amneidio#12:17 Yr oeddent yn llawn syndod, ac efallai, yn peryglu eu dyogelwch yn eu sefyllfa gyffrous (gweler 13:16; 19:33; 21:40). arnynt â llaw i dewi, efe a adroddodd iddynt y modd y dygodd yr Arglwydd#12:17 Ni ddywed ‘Yr angel;’ nid oedd efe ond offeryn. Y mae'r ser o'r golwg pan y mae'r haul yn dysgleirio. ef allan o'r carchar: dywedodd hefyd, Mynegwch i Iago#12:17 Y mae llawer o ddadleu wedi bod ynghylch yr Iago hwn. Y mae tair barn yn ei gylch: (1) ei fod yr un ag Iago, mab Alpheus, ac felly mai efe oedd Iago yr Apostol; (2) ei fod yn fab i Joseph a Mair, ac felly yn frawd i'r Iesu (Mat 13:55; Ioan 7:5; Act 1:14; 1 Cor 9:5); (3) ei fod yn fab i Joseph o briodas flaenorol. Coleddai yr Eglwys Orllewinol y blaenaf, tra y dadleuai yr Eglwys Ddwyreiniol yn erbyn. Y mae anhawsderau yn perthyn i'r ddwy farn gyntaf, tra nad oes sail hanesyddol i'r drydedd. Y mae y syniad fod Mair wedi aros yn ‘forwyn’ wedi tueddu i ffafrio y gyntaf, ond nid oes rheswm digonol dros ddywedyd nad yw ‘brodyr’ yn golygu ond ‘cefnderwyr.’ Dywedir na chredodd ei frodyr yn Nghrist hyd yn ddiweddar iawn, pan y galwyd Iago mab Alpheus i fod yn Apostol ar gychwyniad ei fywyd cyhoeddus. Credwn mai yr ail farn yw y fwyaf gywir. Yr Iago hwn a lywyddai yr Eglwys yn Jerusalem (15:13; 21:18); enwir ef fel person pwysig gan Paul (Gal 1:19; 2:9–12). Yr oedd yn Apostol yn yr ystyr yr oedd Paul a Barnabas yn Apostolion. ac i'r brodyr y pethau hyn. Ac efe a ymadawodd, ac a aeth i le arall#12:17 Llyth: gwahanol, nid, efallai, yn Jerusalem. Yr oedd hi yn awr wedi treulio ei dydd prawf, yr oedd cwpan ei chondemniad bron yn llawn. Yr oedd deuddeg mlynedd er Croeshoeliad Crist, ac yr oedd wedi cael digon o amser i edifarhau. Nid yw debygol i Petr fyned yn mhell. Dywed y Pabyddion iddo fyned i Rufain, a phlanu yr Eglwys yno; ond y mae dystawrwydd Paul ac eraill ynghylch hyny yn profi nad aeth. Eraill a enwant Cesarea, neu Antioch, ond nid oes sicrwydd. Gwelwn ei fod eto yn Jerusalem, 15:7.. 18A phan aeth yn ddydd, yr oedd cynhwrf nid bychan yn mhlith y milwyr, pa beth#12:18 ti ara, &c., pa beth a allasai ddyfod, pa beth yn y byd. a ddaethai o Petr. 19A Herod wedi ceisio am dano, ac heb ei gael ef, a holodd y ceidwaid, ac a orchymynodd eu harwain ymaith i farwolaeth. Ac efe a aeth i waered o Judea i Cesarea#12:19 Yn ol Josephus, er mwyn bod yn bresenol yn y campau a gynhelid er anrhydeddu yr Amherawdwr; hefyd yr oedd Herod wedi ei siomi gymaint fel yr ymadawodd o Jerusalem mewn soriant., ac a arosodd#12:19 llyth: treuliodd [amser] yno. yno.
Rhyfyg a marwolaeth Herod, 20–23.
20Ac yr oedd efe#12:20 Herod, gad. א A B D Brnd. wedi ymgynddeiriogi#12:20 thumomachô, llyth: ymladd yn y meddwl, bod yn llidiog, yn llawn dygasedd, ymgynddeiriogi. Nid ydym yn gwybod paham yr elyniaeth hon. Yn dra thebyg, oherwydd materion masnachol. Yr oedd Tyrus yn enwedig wedi bod yn frenhines y byd masnachol, ac yn awr yr oedd Cesarea yn fath o gyd ymgeisydd. Yr oedd yn naturiol i genfigen gyfodi. yn erbyn y Tyriaid a'r Sidoniaid: ac yn unfryd hwy a ddaethant o'i flaen ef; ac wedi enill ffafr#12:20 peithô, darbwyllo, enill ewyllys da, ffafr, cymodi. Blastus#12:20 Enw Rhufeinig. Bu Herod am flynyddau yn Rhufain, ac yr oedd yn naturiol iddo ddewis Rhufeiniwr fel un o'i brif‐swyddogion., ystafellydd#12:20 Llyth: yr hwn oedd dros ystafell‐wely. Yr oedd hefyd, efallai, yn drysorydd, neu ganghellydd, fel yr Eunuch o Ethiopia. y brenhin, hwy a ddeisyfasant heddwch, o herwydd bod eu gwlad yn cael ei hymborth#12:20 Llyth: yn cael ei phorthi. Yr oedd Tyrus a Sidon ar lan y môr, ac nid oedd eu tiriogaeth eu hunain yn ddigon i'w cynal. Efallai fod arwyddion o'r newyn oedd ar ddyfod yn amlwg (1 Br 5:9; Esec 27:17). o wlad y brenhin#12:20 llyth: o'r [un] frenhinol.. 21Ac ar ddiwrnod penodedig#12:21 i gadw gwyl ac i gymeryd rhan yn y campau er dathlu dydd genedigaeth yr Amherawdwr Claudius. Dywed Josephus iddo, ar yr ail ddiwrnod, ddyfod i'r chwareudy gyda'r wawr. Yr oedd wedi cael ei wisgo mewn gwisg ysplenydd o arian, ac yr oedd ei sedd wedi ei gosod fel i dderbyn pelydrau haul y boreu. Pan y llewyrchodd yr haul arni, dysglaeriodd gyda ysplander anesgrifiadwy, nes taro y bobl ag ofn a syndod, a hwy a'i cyfarchasant fel Duw. Ni wnaeth Herod eu ceryddu am eu cabledd. Cyn hir gwelodd ddylluan uwch ei ben, a deallodd mai cenad er drwg ydoedd. Yn fuan cymerwyd ef gan boen yn ei goluddion, ac wedi dyoddef yn arteithiol, bu farw yn mhen pum diwrnod., Herod, wedi ymwisgo â gwisg frenhinol, ac wedi eistedd ar y faingc#12:21 Bêma, lle dyrchafedig, yn enwedig maingc y barnwr., a areithiodd#12:21 Démégoreô, areithio mewn cynulliad cyhoeddus. iddynt#12:21 cynnrychiolwyr Tyrus a Sidon yn benaf.. 22A'r bobl#12:22 Démos, pobl baganaidd, yn wrthgyferbyniol i laos, ‘y bobl etholedig.’ a floeddiasant, Llais Duw ac nid dyn ydyw. 23Ac yn y man Angel yr Arglwydd a'i tarawodd#12:23 Yr un gair a ddefnyddir am yr angel yn taro Petr; ond tarawiad i fywyd oedd hwnw, hwn i farwolaeth. Efallai mai yr un angel ydoedd. ef, am na roisai y gogoniant i Dduw: a chan bryfed yn ei ysu#12:23 Neu, efe a fwytawyd gan bryfed. Rhydd Luc, fel meddyg deallus, y term cywir am y pla. Yr oedd y wisg yn ysplenydd, tra yr oedd y corph weithian yn llawn o ffieidd‐dra a llygredigaeth. Y mae rhai o ormeswyr creulonaf y ddaear wedi marw o'r pla hwn. Yr oedd yn farn Duw arnynt. Gweler hanes marwolaeth Antiochus Epiphanes, 2 Macc 9:9; Herod Fawr a Herod Antipas, yn Josephus xvii. vi. 5 ac eraill, megys Pheretima, brenhines greulawn y Cyreniaid; yr Amherhawdwr Galerius, Philip II, &c., efe a drengodd#12:23 llyth: a anadlodd allan [ei fywyd]. Defnyddir yr un gair am Ananias a Sapphira (5:5–10). Yr oedd Herod yn 54 oed. Bu farw yn Awst, B.H. 44. Gadawodd un mab, Agrippa, o flaen yr hwn yr ymddangosodd Paul (25) a thair merch, Bernice, Mariamne, a Drusilla..
Cenadaeth Barnabas a Saul.
24A Gair Duw a gynyddodd ac a amlhawyd#12:24 Y mae yr hâd Dwyfol wedi cael dyfnder tir yn nghalonau miloedd. Y mae gwaed y merthyron yn ei feithrin, ac yn ei wneyd i dyfu. Y mae Herod wedi marw, ond y mae y Gair yn fyw..
25A Barnabas#12:25 Barnabas, fel y person pwysicaf hyd yn hyn, a enwir gyntaf; ond yn fuan ‘y blaenaf a fyddant olaf.’ a Saul a ddychwelasant o Jerusalem, wedi cyflawni eu gwasanaeth#12:25 Neu, gweinidogaeth, sef, gweinyddu y ‘cymhorth’ a ddygasant o Antioch i Jerusalem. Yn awr dechreua hanes Paul a'i deithiau cenhadol. Efallai tua'r adeg hon y cafodd y llewyg yn y Deml (22:17–21), a'i gymeryd i'r Drydedd Nef (2 Cor 12:2). Dychwelodd ef a Barnabas i Antioch. Dechreua ei daith bob tro yno, a gorphenir hi yn Jerusalem. Hynodir pob un o'r tair gan araeth neu anerchiad, y cyntaf o flaen yr Iuddewon (13:16–41); yr ail o flaen y Cenhedloedd (17:22–31), a'r drydedd o flaen Cristionogion (20:18–35)., gan gymeryd gyda hwynt Ioan, yr hwn a gyfenwid Marc.
Dewis Presennol:
Actau 12: CTE
Uwcholeuo
Rhanna
Copi
Eisiau i'th uchafbwyntiau gael eu cadw ar draws dy holl ddyfeisiau? Cofrestra neu mewngofnoda
Cyfieithiad Newydd o'r Testament Newydd gyda Nodiadau gan Dr William Edwards. Cyhoeddwyd mewn 4 cyfrol 1894-1915.