Ioan 6
6
Porthi y pum' mil
[Mat 24:13–21; Marc 6:30–44; Luc 9:13–17]
1Wedi y pethau hyn aeth yr Iesu ymaith yn groes i Fôr Galilea, sef Tiberias#6:1 Yma 23, a 21:1. Gelwid y Môr ar ol Tiberias, y ddinas a adeiladodd Herod y Tetrarch, a'r hon a alwodd ar ol yr Amherawdwr Tiberius. Llyn Gennesaret a Môr Galilea yw yr enwau ddefnyddir yn yr Efengylau eraill, ond y mae yn debyg fod Môr Tiberias yn fwy adnabyddus pan yr ysgrifenodd Ioan, yn enwedig i ddyeithriaid.. 2A thyrfa fawr oedd yn ei ganlyn ef, canys yr oeddynt yn#6:2 yn dal sylw ar [etheôroun] A B D L Brnd.: yn gweled [eôrôn] א Δ. dal sylw ar ei arwyddion y rhai a wnaethai efe ar y cleifion. 3Ond yr Iesu a aeth i fyny i'r mynydd, ac yno efe a eisteddodd gyd â'u Ddysgyblion. 4A'r Pasc, Gŵyl yr Iuddewon, oedd yn agos. 5Am hyny yr Iesu a ddyrchafodd ei lygaid, ac a ganfyddodd fod tyrfa fawr yn dyfod ato, ac y mae yn dywedyd wrth Philip, O ba le y gallwn#6:5 gallwn brynu [agorasômen, modd ammodol], א A B D Brnd., y prynwn [agorasomen, modd dangosol] K U. brynu bara#6:5 Llyth.: torthau., fel y bwytâo y rhai hyn? 6A hyn a ddywedodd efe, gan ei brofi ef: canys efe ei hun a wyddai beth yr oedd efe ar fedr ei wneuthur. 7Philip a'i hatebodd ef, Gwerth dau can denarion#6:7 Gweler Mat 22:2. o fara nid yw ddigon iddynt hwy, fel y derbynio pob un ychydig. 8Un o'i Ddysgyblion, Andreas, brawd Simon Petr, a ddywed wrtho, 9Y mae yma fachgenyn#6:9 un A; gad. א B D L Brnd., a chanddo bum torth haidd#6:9 Yma ac adn 13. Dynoda y gair hefyd yr hyn sydd is‐raddol, ac y mae yn derm o waradwydd: geilw Suetonius un yn ‘areithiwr haidd.’ Gweler 2 Br 4:42; Barn 7:13., a dau bysgodyn#6:9 Gr. opsaria. Llyth.: pethau bychain at fwyta: yr hyn a fwyteir gyd â bara. Y mae yn cyfateb yn hollol i'r gair enllyn: ond yn Nghymru caws ac ymenyn yw yr enllyn cyffredin; yn Palestina pysgod oedd y cyfryw: felly daeth y gair i ddynodi pysgod; 21:9, 10, 13.: ond beth yw y rhai hyn i gymaint? 10Yr Iesu a ddywedodd, Gwnewch i'r gwrywod orwedd i lawr#6:10 Llyth.: syrthio yn ol.. Ac yr oedd glaswellt#6:10 Chortos, yn wreiddiol, lle amgauedig, yna, lle er porthi, yna, glaswellt, porfa. lawer yn y lle. Am hyny y gwŷr a orweddasant i lawr#6:10 Llyth.: syrthio yn ol. mewn nifer ynghylch pum mil. 11Yr Iesu gan#6:11 gan hyny א A B D L Brnd. hyny a gymmerodd y torthau, ac wedi iddo ddiolch#6:11 Yma ac 21:41., efe a'u rhanodd i'r#6:11 i'r Dysgyblion, a'r Dysgyblion D. Gad א A B L. rhai oedd yn eistedd i fwyta: yr un modd hefyd o'r pysgod#6:11 Gr. opsaria. Llyth.: pethau bychain at fwyta: yr hyn a fwyteir gyd â bara. Y mae yn cyfateb yn hollol i'r gair enllyn: ond yn Nghymru caws ac ymenyn yw yr enllyn cyffredin; yn Palestina pysgod oedd y cyfryw: felly daeth y gair i ddynodi pysgod; 21:9, 10, 13. cymaint ag a fynent. 12A phan y digonwyd#6:12 Llyth.; y llanwyd. hwynt, efe a ddywed wrth ei Ddysgyblion, Cesglwch ynghyd y darnau toredig sydd yn ngweddill, fel na choller dim. 13Am hyny hwy a'u casglasant, ac a lanwasant ddeuddeg basgedaid#6:13 Gweler Mat 15:37. o'r darnau toredig o'r pum torth haidd, y rhai oedd dros ben i'r rhai a fwytasant#6:13 Bibrôskô, bwyta; yma yn unig yn y T.N.. 14Am hyny y dynion#6:14 Neu, y bobl. Sylwer y defnyddir andres, gwrywod, yn adnod 10, ac anthrôpoi, dynion, pobl, yma., pan welsant yr#6:14 yr arwydd א A D L Al. Tr. Diw. yr arwyddion B WH. arwydd a wnaeth yr Iesu, a ddywedasant, Hwn yn ddiau yw y Proffwyd sydd yn dyfod i'r byd#Deut 18:15–18.
Crist yn rhodio ar y mor
[Mat 14:22–36; Marc 6:45–53]
15Yr Iesu gan hyny, pan wybu eu bod hwy ar fedr dyfod hyd y nod i'w gipio#6:15 harpazô, cymmeryd trwy rym neu drais, cipio ymaith, dal gafael ar; “Yr hwn ni thybiodd bod yn ogyfuwch â Duw yn beth i'w ddal yn gyndyn,” Phil 2:6. ymaith, fel y gwnelent ef yn frenin, a#6:15 a ymneillduodd A B D L La. Tr. WH. Al. Diw.: a ffordd א Ti. ymneillduodd drachefn i'r mynydd, wrtho ei hun#6:15 Llyth.: ei hunan yn unig.. 16A phan ddaeth yr hŵyr, ei Ddysgyblion ef a aethant i waered at y môr; 17a hwy a aethant i gwch, ac yr oeddynt yn myned yn groes i'r môr i Capernäum. Ac yr#6:17 yr oedd y tywyllwch wedi eu goddiweddyd א D. Ti. oedd y cyfnos#6:17 Llyth.: Ac yr oedd y tywyllwch yn barod wedi dyfod. weithian wedi dyfod, a'r Iesu nid oedd eto#6:17 eto א B D L Brnd.: gad A. wedi dyfod atynt. 18A'r môr fel yr oedd gwynt mawr yn chwythu, oedd yn cyffroi#6:18 diegeirô, dihuno, cyfodi, cyffroi, “fel cawr o'i gwsg.” 19Gan hyny, wedi iddynt rwyfo ynghylch pump ar hugain neu ddeg ar hugain o ystadiau#6:19 Stadion, ystad; 600 o droedfeddi Groeg, 625 o droedfeddi Rhufeinig, neu 606 o droedfeddi o'n mesur ni. Yr oedd y môr ddeugain o ystadiau o led yn y man lletaf, felly yr oedd y Dysgyblion yn mhell o'r lan., y maent yn dal sylw ar yr Iesu yn rhodio ar y môr, ac yn dyfod yn agos at y cwch: a hwy a ofnasant. 20Ac y mae efe yn dywedyd wrthynt, Myfi yw; nac ofnwch. 21Yr oeddynt yn ewyllysio gan hyny gymmeryd ef i'r cwch, ac yn ebrwydd yr oedd y cwch wrth y tir yr oeddynt yn myned ymaith iddo.
Dymuniadau cnawdol a gwaith ysprydol.
22Tranoeth, pan welodd y dyrfa oedd yn sefyll yr ochr arall i'r môr nad oedd cwch bychan arall yno ond un#6:22 hono, i'r hon yr aethai di Ddysgyblion ef א D. E. Gad. A B L Brnd., ac nad aethai yr Iesu gyd â'i Ddysgyblion i'r cwch, ond myned o'i Ddysgyblion ymaith eu hunain: 23(er hyny daeth cychod bychain#6:23 eraill, yn ol rhai cyfieithiadau, gan gymmeryd alla, eraill, yn lle alla ond, eithr. o Tiberias, yn agos i'r fan lle y bwytasant y bara, wedi i'r Arglwydd roddi diolch:) 24pan welodd y dyrfa gan hyny nad yw yr Iesu yno, na'i Ddysgyblion, hwy eu hunain#6:24 hefyd gad. A B Brnd. a aethant i gychod#6:24 cychod bychain B N L; cychod A. bychain, ac a ddaethant i Capernaum, gan geisio yr Iesu. 25Ac wedi iddynt ei gael ef yr ochr arall i'r môr, hwy a ddywedasant wrtho, Rabbi, pa bryd y daethost ti yma? 26Yr Iesu a atebodd iddynt, ac a ddywedodd, Yn wir, yn wir, meddaf i chwi, Yr ydych yn fy ngheisio i, nid oblegyd i chwi weled arwyddion, eithr oblegyd i chwi fwyta o'r torthau, a'ch digoni#6:26 Chortazô, porthi, yn enwedig âg esborth anifeiliaid. Awgryma y gair nad oeddynt wedi codi yn uwch na'r anifail. Nid oeddynt wedi gweled yr arwydd yn y bara, ond yn unig y bara yn yr arwydd.. 27Ymegniwch#6:27 ergazomai, gweithio, enill trwy weithio, llafurio. Y mae gweithgarwch a chael meddiant yn ddwy elfen amlwg yn nefnyddiad y gair. Golyga ymdrafferthiad difrifol., nid am y bwyd sydd yn darfod, ond am y bwyd sydd yn parhâu i fywyd tragywyddol, yr hwn a ddyry Mab y Dyn i chwi: canys hwn a seliodd y Tâd, sef Duw. 28Dywedasant gan hyny wrtho, Pa beth a wnawn ni, fel y gweithredom weithredoedd Duw#6:28 gweithredoedd a ofynir gan Dduw.? 29Yr Iesu a atebodd ac a ddywedodd wrthynt, Hyn yw gwaith Duw, fel y credoch yn yr hwn a anfonodd efe. 30Dywedasant gan hyny wrtho ef, Pa arwydd yr wyt ti gan hyny yn ei wneuthur, fel y gwelom ac y credom i ti? Pa beth yr wyt ti yn ei weithredu#6:30 Neu, yn ymegnio yn ei gylch. Cymmerant i fyny y gair a ddefnyddiodd efe, gan awgrymu fod ganddo yntau ei waith? 31Ein Tadau a fwytasant y manna#6:31 O'r Heb man, bod yn garedig, haelionus; felly dynoda manna, rhodd. yn yr Anialwch#Ex 16:1–36, fel y mae yn ysgrifenedig,
Bara allan o'r Nefoedd a roddodd efe iddynt i fwyta.#Salm 78:24, LXX.
32Yr Iesu gan hyny a ddywedodd wrthynt, Yn wir, yn wir, meddaf i chwi, Nid Moses a roddodd i chwi y Bara allan o'r Nef, ond fy Nhâd sydd yn rhoddi i chwi y Bara allan o'r Nef, y Gwir Fara. 33Canys bara Duw yw yr hwn sydd yn dyfod i waered o'r Nef, ac yn rhoddi bywyd i'r byd.
Y Gwir Fara a bywyd tragywyddol.
34Am hyny hwy a ddywedasant wrtho, Syr#6:34 Llyth.: Arglwydd, Dyro i ni yn wastadol y Bara hwn. 35Yr Iesu a ddywedodd wrthynt, Myfi yw Bara Bywyd: Yr hwn sydd yn dyfod ataf fi, ni newyna ddim; a'r hwn sydd yn credu ynof fi, ni sycheda ddim un amser. 36Eithr dywedais wrthych, eich bod yn wir wedi fy ngweled#6:36 yn gwneuthur arwyddion, &c. i, ac ni chredwch. 37Yr hyn oll y mae y Tâd yn ei roddi i mi, a gyrhaedda#6:37 Dynoda êkô, y canlyniad, (cyrhaedd) ac erchomai, y weithred, o ddyfod at Grist. ataf fi; a'r hwn sydd yn dyfod#6:37 Dynoda êkô, y canlyniad, (cyrhaedd) ac erchomai, y weithred, o ddyfod at Grist. ataf fi, nis bwriaf ef allan ddim. 38Canys yr ydwyf wedi dyfod i waered o'r#6:38 apo, (o, oddiwrth) A B L T; ek א D.#6:38 “Dynoda apo, ‘o'r Nef,’ aberth; ek, ‘allan o'r Nef,’ Ddwyfoldeb,” Nef, nid i wneuthur fy ewyllys fy hun, ond ewyllys yr hwn a'm hanfonodd i. 39A hyn yw ewyllys yr#6:39 y Tâd E. Gad. A B D L Brnd. hwn a'm hanfonodd i: Fod yr oll y mae efe wedi ei roddi i mi, na chollwn ddim o hono, eithr bod i mi ei adgyfodi y Dydd Diweddaf. 40Canys#6:40 Canys א A B C D; Ac E. Y mae cysylltiad agos rhwng y ddwy adnod. hyn yw ewyllys fy#6:40 fy Nhâd א B C D Brnd.; yr hwn a'm hanfonodd i A (o 39). Nhâd: cael i bob un sydd yn gweled#6:40 theôreô, dal sylw ar, craffu yn ddifrifol. y Mab, ac yn credu ynddo, fywyd tragywyddol: a bod i mi ei adgyfodi ef y Dydd Diweddaf. 41Yr oedd yr Iuddewon gan hyny yn grwgnach am dano ef#6:41 Neu, am hyn., o herwydd iddo ddywedyd, Myfi yw y Bara yr hwn a ddaeth i waered o'r Nef, 42ac a ddywedasant, Onid hwn yw Iesu, mab Joseph, tâd a mam yr hwn a adwaenom ni? Pa fodd yr#6:42 yr awrhon [nun] B C T Tr. Al. WH. Diw.; gan hyny [oun] א A D. awrhon y mae efe yn dywedyd, Yr wyf fi wedi dyfod i waered o'r Nef? 43Yr Iesu a atebodd ac#6:43 gan hyny א A D: gad. B C L T. a ddywedodd wrthynt, Na rwgnachwch wrth#6:43 gyd â. eich gilydd. 44Ni ddichon neb ddyfod ataf fi, oddi eithr i'r Tâd, yr hwn a'm hanfonodd, ei at‐dynu#6:44 elkuô, tynu, yna, tynu drwy allu moesol a nerth mewnol, cymhell, at‐dynu. Golyga surô, llusgo, neu ddwyn trwy rym, megys troseddwyr o flaen barnwyr (Act 8:3; 14:19; 17:6). Defnyddir elkuô gyd â'r un ystyr, ond nid yw yr elfen orfodol, o angenrheidrwydd, yn perthyn iddo, “Os dyrchefir fi oddi ar y ddaear, mi a dynaf [at‐dynaf] bawb ataf fy hun,” Mewn ystyr foesol, golyga at‐dynu. “Am hyny tynais di [elkusa se, LXX.] â thrugaredd” Jer 31:3. ef: a myfi a'i hadgyfodaf ef y Dydd Diweddaf. 45Y mae yn ysgrifenedig yn y Proffwydi#6:45 Dosrenid yr Hen Destament i dair rhan. Y Gyfraith, Yr Hagiographa (‘Ysgrifeniadau Sanctaidd,’ megys, Y Salmau, &c.) a'r Proffwydi.
A phawb a fyddant ysgolheigion Duw#6:45 Llyth.; rai addysgedig Duw [diaktoi theou]. Y mae yr ymadrodd yn dangos eu perthynas â Duw, y y dyddordeb a deimla ynddynt, a'r wybodaeth a gyfrana iddynt. Gweler 1 Thess 4:9.#Es 54:13.
Pob un#6:45 gan hyny A. Gad. א B C D L S T. a glywodd oddi wrth y Tâd, ac a ddysgodd#6:45 Neu, a glywodd ac a ddysgodd oddiwrth y Tâd. Y mae y ddwy ferf yn yr amser anmhenodol (aorist), ac felly yn arddangos y clywed a'r dysgu fel dygwyddiadau sengl, yn cyfateb i alwad a dadguddiad penodol. Y mae y credadyn yn gweled ac yn dysgu ar unwaith fod y dadguddiad yn Ddwyfol, er mai yn raddol y dealla ei lawn gynwysiad. Felly gellir helaethu yr aorist i'r perffaith, “Pob un sydd wedi clywed,” &c., ac hyd y nod i'r presenol, “Yr hwn sydd yn clywed,” &c. Dalier sylw, felly, ar ystwythder a grym yr amser anmhenodol hwn yn y Groeg., sydd yn dyfod ataf fi. 46Nid am fod neb wedi gweled y Tâd, oddi eithr yr hwn sydd oddi wrth#6:46 Golyga para, gyd â, ac hefyd oddi wrth. Dynoda yma berthynas yn hytrach na chenadwri, fel mab wedi deilliaw oddi wrth dâd. Dduw, hwnw sydd wedi gweled y#6:46 y Tâd A B C Brnd. ond Ti. Duw א D Ti. Tâd. 47Yn wir, yn wir, meddaf i chwi, yr hwn sydd yn credu#6:47 ynof fi A C D [Al.] [Tr.] La. Gad. א B L Ti. WH. Diw., y mae ganddo fywyd tragywyddol. 48Myfi yw Bara y Bywyd. 49Eich Tadau a fwytasant y manna yn yr Anialwch, ac fuont feirw#Num 26:63–65: hwn yw y Bara sydd yn dyfod i waered o'r Nef#6:49 Neu, Y Bara sydd yn dyfod i waered o'r Nef yw hwn, [neu, y fath] fel, &c., 50fel y bwytâo unrhyw un o hono, ac na byddo marw. 51Myfi yw y Bara Bywiol, yr hwn a ddaeth i waered o'r Nef: os bwyty neb o'r Bara#6:51 Bara hwn B C D Brnd. ond Ti.; fy Mara א Ti. hwn, efe a fydd byw yn dragywydd. A'r Bara a roddaf fi, fy nghnawd#6:51 Gwahaniaetha Crist rhwng ei gnawd a'i gorff. Nid oes yma unrhyw gyfeiriad at y Swper ac effeithiau tybiedig cyfranogiad o'r bara a'r gwin, ond at ei ymgnawdoliad a'i waith iawnol yn marw dros bechodau y byd. Defnyddia sôma, corff, am y Swper, ac nid sarx, cnawd. Dynoda yr olaf y natur ddynol yn ei chyfanrwydd. i ydyw#6:51 yr hwn a roddaf Γ Δ; dros fywyd y byd yw fy nghnawd א Ti.; Fel yn y Testyn, B C D L Brnd. ond Ti., dros fywyd y byd.
Gwaith iawnol Crist.
52Yr Iuddewon gan hyny a ymrysonasant#6:52 Llyth.; ymladdasant. â'u gilydd, gan ddywedyd, Pa fodd y dichon hwn roddi i ni ei gnawd i'w fwyta? 53Yr Iesu gan hyny a ddywedodd wrthynt, Yn wir, yn wir, meddaf i chwi, Oni fwytêwch gnawd Mab y Dyn, ac oni yfwch ei waed ef#6:53 Yma yn unig y cawn yr ymadrodd yn y T. N. Bu Crist fyw a marw drosom. Y mae ‘bwyta ei gnawd’ yn cynyrchu tebygolrwydd i'w fywyd ymgnawdoledig, ac y mae ‘yfed ei waed’ yn dynodi cymmeryd meddiant o'r bendithion a lifant o'i fywyd aberthedig., nid oes genych fywyd ynoch eich hunain. 54Yr hwn sydd yn bwyta#6:54 Trôgô a ddefnyddir gan Ioan yn unig, gyd â'r eithriad o Mat 24:38. Cynwysa yr elfen o bleser a geir wrth fwyta. Hyfrydwch yw ymborthi ar Grist. fy nghnawd i, ac yn yfed fy ngwaed i, sydd ganddo fywyd tragywyddol: ac myfi a'i hadgyfodaf ef y Dydd Diweddaf. 55Canys fy nghnawd i sydd wir#6:55 wir [alêthês] B C L: yn wir א D. fwyd, a'm gwaed i sydd wir#6:55 wir [alêthês] B C L: yn wir א D. ddiod. 56Yr hwn sydd yn bwyta fy nghnawd i, ac yn yfed fy ngwaed i, sydd yn aros ynof fi, a minau ynddo yntau#6:56 Y mae yn D yr ychwanegiad rhyfedd canlynol: fel ag y mae y Tâd ynof fi, a minau yn y Tâd. Yn wir, yn wir, meddaf i chwi, oddi eithr i chwi derbyn corff Mab y Dyn fel Bara y Bywyd, nid oes genych fywyd ynddo ef.. 57Fel yr anfonodd y Tâd Bywiol fi, ac yr ydwyf fi yn byw o herwydd y Tâd; felly yr hwn sydd yn fy mwyta i, yntau a fydd byw o'm herwydd i. 58Hwn yw y Bara a ddaeth i waered o'r Nef. Nid megys y bwytâodd y#6:58 eich D, y manna E; gadewir allan y ddau gan א B C L T. Tadau, ac y buont feirw: yr hwn sydd yn bwyta y Bara hwn a fydd byw yn dragywydd. 59Y pethau hyn a ddywedodd efe mewn Synagog#6:59 Gadewir allan y fannod o flaen Synagog yma a 18:20, yn unig. Tebygol y gelwir sylw, felly, at natur y cyfarfod yn hytrach na'r lle y cynelid ef, yn y gwasanaeth, ar adeg addoliad, &c., wrth ddysgu yn Capernaum.
Anghrediniaeth Dysgyblion.
60Llawer o'i Ddysgyblion gan hyny, pan glywsant, a ddywedasant, Caled#6:60 Gweler Mat 25:24. yw yr ymadrodd#6:60 Neu, traethiad, araeth hwn: pwy a ddichon wrando arno#6:60 arno, sef, ar yr ymadrodd, neu, ar Grist? 61A'r Iesu yn gwybod ynddo ei hun fod ei Ddysgyblion yn grwgnach yn nghylch hyn, efe a ddywedodd wrthynt, A ydyw hyn yn peri i chwi dramgwydd#6:61 Gweler Mat 5:29.? 62Beth gan hyny os gwelwch#6:62 craffwch yn daer ar Fab y Dyn yn esgyn lle yr oedd efe o'r blaen#6:62 Brawddeg anorphenedig: i'w chwblhâu dysgwylid rhywbeth tebyg i: nydd achos tramgwydd i chwi yn fwy, neu, beth a ddywedwch wedy'n? neu, yna achos tramgwydd a fydd drosodd. Ymddybyna hyn ar ystyr yr ‘esgyn’ yn yr adnod: os ei Esgyniad i'r Nef, yna bydd y tramgwydd yn darfod, os i'r Groes, fel, mewn gwirionedd, ddechreuad ei Esgyniad, yna bydd y tramgwydd yn fwy.? 63Yr Yspryd yw yr hwn sydd yn bywhâu: y cnawd nid yw yn lleshâu dim: yr ymadroddion yr wyf fi wedi#6:63 wedi eu llefaru א B C D L, &c. yn eu llefaru E. [Cyfeiria at yr ymadroddion penodol yn y rhanau blaenorol]. eu llefaru wrthych, yspryd ydynt, a bywyd ydynt. 64Ond y mae o honoch chwi rai nid ydynt yn credu. Canys yr Iesu a wyddai o'r dechreuad pwy oedd y rhai nid oeddynt yn credu, a phwy oedd yr hwn ai traddodai ef i fyny. 65Ac efe a ddywedodd, O herwydd hyn yr wyf wedi dywedyd wrthych, na ddichon neb ddyfod ataf fi, oddi eithr ei fod wedi ei roddi iddo oddi wrth y#6:65 Felly א B C D L; fy Nhâd C3. Tâd.
Cyffes Petr a chymeriad Judas.
66Ar hyn#6:66 Llyth.: allan o hyn, h. y. y canlyniad o hyn., llawer yn#6:66 yn mhlith [ek, allan o] B G T. Gad. א C D. mhlith ei Ddysgyblion ef a aethant ymaith at y pethau ar ol#6:66 Sef, y pethau, y gorchwylion, &c., y rhai a adawsant pan y dechreuasant ganlyn Crist.; ac nid oeddynt yn rhodio mwyach gyd âg ef. 67Am hyny yr Iesu a ddywedodd wrth y Deuddeg, A ewyllysiwch chwithau hefyd fyned ymaith#6:67 C mae mê yn y gofyniad yn dysgwyl ateb yn y nacaol. A yw bosibl y mynwch chwithau hefyd fyned ymaith?? 68Simon Petr a atebodd iddo, Arglwydd, at bwy yr awn ni ymaith? Genyt ti y mae geiriau y bywyd tragywyddol: 69ac yr ydym ni wedi credu, ac wedi dyfod i wybod#6:69 ginôskô, dyfod i wybod: gwybod drwy sylwi a myfyrio, &c. mai Tydi yw Sanct#6:69 Felly א B C D Brnd.; y Crist, Mab (o Mat 16:16) Γ Δ. Duw#6:69 Duw א B C D L Brnd.; y Duw byw (o Mat 16:16) E.. 70Iesu a'u hatebodd hwynt, Oni ddewisais i chwychwi y Deuddeg? Ac o honoch un sydd Ddiafol#6:70 Diabolos, cyhuddwr, enllibiwr, athrodwr.. 71Ac efe a ddywedasai am Judas, mab Simon#6:71 Simon Iscariot B C G L Brnd.; Judas Iseariot E. Iscariot; canys hwn oedd ar fedr ei draddodi ef i fyny, ac yntau yn un o'r Deuddeg.
Dewis Presennol:
Ioan 6: CTE
Uwcholeuo
Rhanna
Copi
Eisiau i'th uchafbwyntiau gael eu cadw ar draws dy holl ddyfeisiau? Cofrestra neu mewngofnoda
Cyfieithiad Newydd o'r Testament Newydd gyda Nodiadau gan Dr William Edwards. Cyhoeddwyd mewn 4 cyfrol 1894-1915.