RITO RORHANGA
Hitlangela Xikwembu lexihipfumeleleke kutwa Rito ra xona ni kuyaka vuxaka na xona hi ririmi ra hina!
Hinavela kukombisa Testamente leyi ya Xichangana ni kuhlamusela svingali svingani sva yona.
Testamente Leyimpsha hi Xichangana
Buku leyi i ya vumune leyikandziyisiwaka hi ririmi ra Xichangana. Yiyandlala mahungu lamanene ya Testamente Leyimpsha. Bibele rosungula rihumesiwe hi 1907, rilandzeliwa hi lera vumbirhi hi 1929. Hi 1975, Vandla ra Bibele ra Afrika Dzonga (VBAD) rihumesile buku ya Mahungu Lamanene, hi lesvaku matsalwa ya Testamente Leyimpsha hi Xitsonga. Buku leyi yipfuxetiwile ni kululamisiwa, kutani yikatsiwa ni Testamente ya Khale hi matolokela lamampsha, kuhuma Bibele ya vunharhu hi 1989.
Ntlawa wa valulamisi va Testamente leyi wutiseketele hi ntshima hi Bibele ra João Ferreira de Almeida (edição revista e corrigida, 1995) na wungavekanga hi tlhelo tibibele tin'wana ntirhweni wa wona. Loko kukumiwile svokanakanisa, kulangutiwe ririmi ra Xigirika xa nkarhi wa Yesu, hambi Bibele ra João Ferreira de Almeida (edição revista e atualizada, 1993), ni tin'wana.
Matsalela
Ka Testamente leyi kuxiximiwa matsalela lawa mangakhensiwa ka magovela ya vumbirhi ya vaxopaxopi va matsalela ya tindzimi ta tiko hi 1999, na matlhantama ya kusungula, ya 1988. Matsalela lawa mayampsisiwe hi buku leyitsaliweke hi 2003 hi vajondzeki va ntlhanu ni mun'we vohuma ka svikolo sva le henhla sva Musambiki ni sva Afrika Dzonga, na yichiwe vito ra Unified Standard Orthography for Xitsonga/ Xichangana - (South Africa and Mozambique). Matsalela lawa matiyisiwile ka magovela ya vunharhu, hi 2010. Ka matsalela lawa, letera rin’we rikombisa mpfumawulu wun'we ntsena; mpfumawulu wokarhi wukombisiwa hi letera rin’we ntsena. Ku ni lomu mpfumawulu wukombisiwaka hi ntlawa wa maletera. Ntlawa wolowo wukombisa mpfumawulu wolowo ntsena.
Ririmi ni xindzin’wana
Testamente leyi ya 2014 yilulamisiwe hi Vandla ra Bibele ra Musambiki (VBM) moyeni wa kuringeta kuhlamula xivilelo xa vana va Musambiki hi tlhelo ra mavulavulela ya ririmi lamatirhisiweke ka Mahungu Lamanene, lawa vamavoneke na mali kule ni mavulavulela ya vona. Xilesvo, Testamente leyi yitsaliwe hi ndlela leyi ririmi ra Xichangana rivulavuliwaka hakona aMusambiki ni hilaha ritsaliwaka hakona atibukwini.
Rito ra ku Xitsonga, aMusambiki, richula ntlawa wa tindzimi tinharhu, tinga leti: Xirhonga, Xitshwa ni Xichangana. Tindzimi leti tivumba ntlawa wun'we hikusa avavulavuli va tona vatwanana na kungalaveki mutoloki, hambiloko kutshuka kuva ni marito mangali mangani lamahambanaka. Le Afrika Dzonga kutirhisiwa rito leri ra ku Xitsonga loko kuvulavuliwa hi ntlawa lowu ni rin’we ka tindzimi takona, xinga Xichangana. Lesvi svitshuka svipfuxa mpfilumpfilu hikuva kungativiwi lesvaku i nkarhi muni kuvulavuliwaka hi ntlawa kumbe hi ririmi.
AMusambiki kutirhisiwa rito leri ntsena loko kukongomiwa ntlawa, kutirhisiwa rito ra ku Xichangana loko kukongomiwa ririmi.
Xikombelo
Ntirho wa kululamisa Testamente leyi wusungule hi 2008. Vandla ra Bibele ra Musambiki rikume kunonon’hweliwa kambe ritlangela Xikwembu lexirhangeleke ntirho lowu. Xin’we ka svikarhatu xive xa kukuma xindzin’wana lexifanelaka kutirhisiwa bukwini leyi.
Vandla ra Bibele ra Musambiki ritseme mhaka ya kutirhisa xindzin’wana xa “ri”, hi kuyanakanya ntirhisanu ni vukwavu xikarhi ka VBM ni VBAD. Lesvi kukhandlisiweke Testamente leyi, kungali khale, Vandla ritabasisa Mahungu lamanene yimahumesa hi xindzin’wana xa “li”. Vandla rikombela kulehiseliwa mbilu: Ahi mavulavulela ya ririmi ra hina mangatahihambanisa ni Xikwembu xa hina.
Xin’wana xikarhatu xifambelana ni man’we ka mavito ya tibuku ta Bibele, mavito ya svilo, ni ya mikhuva leyingatoloveliwangiki, na sviboha lesvaku matirhisiwa ka buku leyi, mayelanu ni mongo wa Matsalwa.
Ritiho rin’we arinusi hove. Xichangana xinavile, xiyetile, i nambu lowukhulukaka. Vandla ra Bibele ra Musambiki rikombela kuseketeliwa hi vahlayi hi ndlela ya kurhumela mavonela ya vona.
SVIPFUNAVAHLAYI
Buku yin’wana ni yin’wana ya Testamente Leyimpsha yita ni svipfunavahlayi lesvi:
Marito yorhanga: I nkomiso wa lesvikumekaka bukwini yakona. Kukombisiwa nakona anongoloko wa tinhlokomhaka ta buku yoleyo.
Tinhlokomhaka: I sviga lesvihlamuselaka mhaka leyirunguliwaka ka tindzimana letilandzelaka. Hansi ka tinhlokomhaka kukombisiwa tindzimana tin’nwana ta Bibele letifambelanaka ni nhlokomhaka yakona. Xikombiso: Henhla ka Matewu 1:18 hikuma nhlokomhaka leyi: Ta kuvelekiwa ka Yesu. Hansi ka nhlokomhaka leyi kulandzela lesvi: (Luka 1:1-7). Lesvi svivula lesvaku ta kuvelekiwa ka Yesu tikumeka ni le ka Luka, ndzima ya 1, kusukela ndzimana ya 1 kuyafika ka ya 7.
Minhlamuselo hansi ka phepha: Titsaliwe hi maletera lamatsongo hansi ka phepha. Laha kutsaliweke “kumbe” ku ni nhlamuselo yokomba lesvaku mhaka yingahatsaliwa hi tindlela tin’wana hi Xichangana. Nkarhi wun’wana i nhlamuselo yokoma ya mavito kumbe mikhuva ya vanhu va khale. Laha kutsaliweke “van’wana vali” kukombisiwa lesvi matsalwa man’wana ya Xiheberu kumbe ya Xigirika, kumbe ya tindzimi tin’wana ta minkarhi ya khale mavulaka svona ka ndzimana yakona.
Svikombatindzimana: Svikumeka hansi ka mihlamuselo hansi ka phepha. Xipfuno lexi xikomba tindzimana tin’wana ta Bibele letifambelanaka ni letinga ka phepha rakona. Xikombiso: Hansi ka phepha leri kukumekaka Matewu 1 ku ni lesvi: 1:11 Vona ni: II Tih. 24:14-15; II Tikr. 36:10; Yer. 27:20. Svivula lesvaku marungula ya hosi Yekoniya (kumbe Yoyakini n’wana Yoyakimi) loko ayisiwa vukaraweni le Babilona, lawa Matewu amavulaka ka ndzima ya 1, ndzimana ya 11, makumeka ni le ka II Tihosi, ndzima ya 24, tindzimana ta 14 na 15; ka II Tikronika, ndzima ya 36, ndzimana ya 10; ni le ka Yeremiya, ndzima ya 27, ndzimana ya 20.
Svisingarhelo: Svisingarhelo svikomba lesvaku marito lawa masingarheliweke makumeka ntsena ka matsalwa mangali mangani ya khale, ya Xiheberu kumbe Xigirika. Xikombiso: Tindzimana ta Matewu 17:21, Marka 15:28, Varoma 16:24 tikumeka ndzeni ka svisingarhelo: […]. Xisingarhelo xa vumbirhi xilandzeliwa hi nhlayo yotlakusiwa leyi yihiyisaka ka nhlamuselo hansi ka phepha leyiliki: “Van’wana avatsalanga ndzimana leyi.”
Matsalela ya mintsengo: Mintsengo mitsaliwa hi marito loko ntsengo wakona wuhundza 50, kulandzela tinhlanganhlayo takona ndzeni ka svisingarhelo. Xikombiso: Dzana ni ntlhanu ni rin’we ya makume ya svipfalu ni ntlhanu ni xin’we (166).
Svifaniso: Svikombisa svilo lesvingatoloveliwangiki, kufana ni svihari, minsinya, mihandzu, tiyindlo, etc. Hansi ka xifaniso ku ni nhlamuselo ni ndzimana leyifambelanaka ni xifaniso xakona. Xikombiso: Loko tintlhari ta le vuxeni tihumesela Yesu tinyiko, (Matewu 2:11).
Mimapa: Yikomba malwandle ni milambu, mindzelekana, svifundza ni madoropa minkarhini ya Vaisrayele va khale ni le minkarhini ya Yesu. Yikomba ni tiyendzo ta Mupostola Pawulo.
Nhlamuselo wa Marito: Xikumeka akuheleni ka Testamente, ndzhaku ka buku ya Nhlavutelo. Ka xona kuhlamuseliwa hi kukomisa mavito ya vanhu va khale ni ya matiko ya le kule lamakumekaka aBibeleni. Nakona kuhlamuseliwa ni mikhuva ya Vaisrayele kumbe ya vakriste va kusungula, ni svilo sva nkarhi wa vona lesvingahativiwiki ngopfu masiku lawa.
Mawaku loko Testamente Leyimpsha hi ririmi ra Xichangana yingava xitirho xohundzula vutomi bza vanhu ha Yesu Kriste Muponisi wa hina!
Ntlawa wa valulamisi va Testamente Leyimpsha
Vandla ra Bibele ra Musambiki
KaMaputsu, Nyenyenyana wa 2014
