San Lucas 22
22
Sijndaꞌ Judas na quitꞌuiiviꞌhanꞌ Jesús
(Mt 26:1-5,14-16; Mr 14:1-2,10-11; Jn 11:45-53)
1Majndë vavindyo na ngueeꞌ nguee na cocüaꞌ nnꞌan judíos tyooꞌ na tatsquentë taqueeꞌ. Juu ngueeꞌñeen conanꞌquijndyuhinhanꞌ pascua. 2Ndoꞌ joo ntyee na conintque ndëë nnꞌan judíos yo nnꞌan na conanꞌman nchu vaa itsiquindyi jñꞌoon na tquen Moisés, ngꞌe na ncyaahan nnꞌan na neinhan Jesús, veꞌ ntyꞌiu tojntꞌue ntyeeꞌñeen nchu vaa nquii ntꞌahan chaꞌ na cueꞌ jon.
3Juu xjenꞌñeen nquii Judas na mantyi jndyu juu Iscariote, tua Satanás quiiꞌ tsꞌon juu. Juu juu ncüii nque nnꞌan na nchoꞌve. 4Tja tsanꞌñeen na mꞌan joo ntyee na conintqueꞌñeen yo nantque na cotoxen nanntꞌei cüentaaꞌ juu vatsꞌon tꞌman. Tatsijndaꞌ juu yohan nchu vaa nquii ntsꞌaa juu chaꞌ nninncyaa juu Jesús ndueehan. 5Ndoꞌ nanꞌñeen, sineiinꞌhanꞌ nꞌonhan na nndaꞌ vaa na tso juu, ndoꞌ jnanꞌcüejonhan jñꞌoon na ndyionhanhin na ntsꞌaa juu na nndaꞌ. 6Ndoꞌ mantyi juu siuꞌ juu na nndaꞌ. Joꞌ taꞌ juu tontꞌue juu yuu xjen na ntsijonhanꞌ na nninncyaa juu cüenta Jesús ndueehan xjen na tyiꞌquijntyꞌia nnꞌan.
Sijndaꞌ Jesús na ntcüaꞌhan pascua
(Mt 26:17-29; Mr 14:12-25; Jn 13:21-30; 1 Co 11:23-26)
7Ndoꞌ tueeꞌ juu nguee na cocüaꞌ nnꞌan judíos tyooꞌ na tatsquentë taqueeꞌ. Juu ngueeꞌñeen na conanꞌcüje nanꞌñeen quinman ntyja ꞌnaanꞌ nguee pascua, 8Ndoꞌ jñon Jesús Pedro yo ninꞌJuan ncüii ntꞌaa, tso jon ndëëhan:
—Cüa, cꞌohoꞌ na nnanꞌjndaꞌhoꞌ na ntcüꞌa jaa ntyja ꞌnaanꞌ nguee pascüa.
9Taꞌxeeꞌhan nnon jon:
—¿Yuu jon ntꞌue tsonꞌ na nnanꞌjntꞌáhanꞌ?
10Tꞌa jon jndyuehan, itso jon:
—Quitquenhoꞌ cüenta, juu xjen na jndë tyequeꞌhoꞌ quiiꞌ tsjoon, joꞌ ntjonhoꞌ ncüii tsansꞌa na yꞌoon juu tsjö na ñjon ndaa. Quitsantyjahoꞌ xenꞌ tsanꞌñeen ata xjen ngueeꞌ juu vꞌaa na ngaqueeꞌ juu. 11Joꞌ quinduehoꞌ nnon nquii tsꞌan na vaaꞌ juu vꞌaaꞌñeen: “Nndaꞌ ta, nquii tsan na itsiꞌman jñꞌoonꞌ Tyoꞌtsꞌon ndëë nnꞌan, ivaxeeꞌ jon: ¿Yuu vijon vaa cuarto na nninjntꞌue já na ntcüaꞌ jon cüentaaꞌ nguee pascua yo já nnꞌan na cotsayꞌö́n yo jñꞌoon na incyaa jon?” 12Ndoꞌ juu tsanꞌñeen, ntsiꞌman jon ncüii cuarto ndëëhoꞌ, vꞌaa vequitoꞌ, majndë min quindë ꞌnan, joꞌ quinanꞌjndaꞌ yahoꞌ.
13Joꞌ tyꞌehan ndoꞌ tijndaꞌ tsoñꞌen chaꞌxjen na tso Jesús ndëëhan. Ndoꞌ joꞌ jnanꞌjndaꞌhan na ntcüaꞌhan cüentaaꞌ juu pascüa.
14Vi jndë tman, tueeꞌnon Jesús joꞌ, tëcjo jon mesa yo nque nnꞌan nchoꞌve na conanꞌjonhan yo jon. 15Tso jon ndëëhan:
—Juu nguee pascuavahin, ntꞌue jndyi tsꞌön na ninꞌquë quitsman chjo yo ꞌoꞌ vitjachen na ncüꞌiö. 16Jñꞌoon na mayuuꞌ matsjö ndëëhoꞌ, tajeꞌcüꞌa nntꞌahanꞌ ata juu xjen na covityincyo jndyoyu nchu vaa itsiꞌmanhanꞌ naijon na ityeꞌntjon Tyoꞌtsꞌon nnꞌan.
17Juu xjenꞌñeen tyꞌoon jon ncüii vaso, jndë na tyincyaa jon na ncya ya Tyoꞌtsꞌon, tso jon ndëëhan:
—Cyꞌonhoꞌ vasova, quinanꞌcüenonhoꞌhanꞌ ndëë ntyjehoꞌ, ncüii ro ncüii ro ꞌoꞌ cüehoꞌhanꞌ. 18Jñꞌoon na mayuuꞌ matsjö ndëëhoꞌ, nanein na tonnonchen taxeꞌcꞌua ndaa vinon ata juu xjen na ngityeꞌ na ityeꞌntjon Tyoꞌtsꞌon nnꞌan.
19Jndë joꞌ tyꞌoon jon tyooꞌ, mantyi tyincyaa jon na ncya ya Tyoꞌtsꞌon ntyja ꞌnaanꞌhanꞌ, ndoꞌ tyjee jon tanꞌhanꞌ, tyincyaa jonhanꞌ ndëëhan. Tso jon:
—Juu tyooꞌva conduihanꞌ sꞌi na mancya na cüꞌiö cüentahoꞌ. Ndö vaa ngontꞌahoꞌ na covañjoonꞌ nꞌonhoꞌ ja.
20Ndoꞌ jndë na tcüaꞌhan, majoꞌntyi sꞌaa jon, tyꞌoon nndaꞌ jon vaso. Tso jon:
—Juu vinon na ñjon vasova, tsiꞌmanhanꞌ juu jñꞌoon xco na maquëntyën yo nꞌeön na ninncya na ntcüeꞌhanꞌ ntyja ꞌnaanhoꞌ. 21Majoꞌ quitquenhoꞌ cüenta, juu tsꞌan na nninncyaa cüenta ja nduee nnꞌan, vaquityen juu mesava yo ja. 22Jñꞌoon na mayuuꞌ, ja na condui tsansꞌa na iꞌua Tyoꞌtsꞌon tsꞌian nnön na coxën tsoñꞌen nnꞌan, ngenön chaꞌxjen na jndë tijndaꞌ ntyja njan, majoꞌ ndyiaꞌ jndyi juu tsꞌan na ninncyaa cüenta ja nduee nnꞌan.
23Ndoꞌ joꞌ taꞌhan totaꞌxeeꞌhan ndëë ntyjehin nin ncüii joohan na ntsꞌaa na nndaꞌ.
¿Nin juu na njonntyichen conduihin?
24Mantyi nnꞌan na nchoꞌveꞌhin, jnanꞌjndyehan jndyuehan yo ntyjehan nin ncüii nquehan na ndiquinjonchenhin. 25Majoꞌ tso Jesús ndëëhan: “Nque nanmꞌannꞌian tꞌman tsonnangueva yo nque nnꞌan na cotsayꞌon jñꞌoon yo nnꞌan na cotoxen, conchjehan nnꞌan na cotyeꞌntjon ndëëhan, majoꞌ conanꞌquijndyu nanꞌñeen joohan nnꞌan na cotaꞌntyjeeꞌhinhan. 26Majoꞌ ꞌoꞌ tyiꞌquichuhanꞌ na ntsamꞌanhoꞌ chaꞌna na contꞌa nanꞌñeen. Ndö vaa na quintꞌahoꞌ, juu tsꞌan na conintꞌmanntyihin, cꞌoon juu chaꞌvijon tsꞌan na tyiꞌtꞌman condui. Ndoꞌ tsꞌan na icoꞌxen, cꞌoon juu chaꞌvijon tsꞌan na ityeꞌntjon ndëë nnꞌan. 27Ee ¿Nin juu na njonchen conduihin, aa juu tsꞌan na vequityen mesa, oo aa juu tsꞌan na ityeꞌntjon joꞌ? ¿Aa chi majuu tsꞌan na vequityen mesa tꞌmanntyichen conduihin? Majoꞌ quitquenhoꞌ cüenta, ja mꞌan quiiꞌ ntꞌanhoꞌ na condui ja tsꞌan na ityeꞌntjon ndëëhoꞌ.
28“ꞌOꞌ conduihoꞌ nnꞌan na jndë ntjotyen yo ja tsoñꞌen naviꞌ na jndë toquenön. 29Mangꞌe na nndaꞌ, maꞌua tsꞌian ndëëhoꞌ na ntyeꞌntjonhoꞌ nnꞌan chaꞌxjen nquii tyëhöꞌ iꞌua jon tsꞌian nnön na ntyeꞌntjön nnꞌan. 30Juu xjenꞌñeen ntsijntꞌa na ntcüaꞌ ꞌoꞌ ndoꞌ ncüehoꞌ yo ja ngiaaꞌ mesa naijon na ntcoꞌxën. Ndoꞌ ngüendyuaahoꞌ nnon silla na maninꞌ tsꞌiaanꞌ na nquehoꞌ ngotoxenhoꞌ joo nchoꞌve ntmaanꞌ ntyjë nnꞌan Israel.”
Itsiquindyi Jesús na ncüji Pedro
(Mt 26:31-35; Mr 14:27-31; Jn 13:36-38)
31Ndoꞌ tsontyichen ta Jesús:
—ꞌUꞌ Simón, quenꞌ cüenta na jndë jndaaꞌ Satanás jñꞌoon na tcan juu na ntyiiꞌ juu ngꞌee juu ꞌoꞌ, juu nanꞌñeen itsijonhanꞌ juuhanꞌ chaꞌvijon na ntscüeꞌndyi tsꞌan ntquen. 32Majoꞌ ja jndë tcꞌan nnon Tyoꞌtsꞌon ntyja ꞌnanꞌ na juu na mavantyja tsonꞌ tyiꞌntycüiihanꞌ, ndoꞌ vi jndë ntcüeꞌ tsonꞌ tonnön, quitejndeiꞌ joo ntyjë nanmin na ngaquehan ntyja njan.
33Majoꞌ tꞌa Simón, tso juu:
—Nndaꞌ ta, min xe na aa ntyiꞌ nnꞌan ꞌuꞌ vancjo ndoꞌ xe na aa nnanꞌcueeꞌhan ꞌuꞌ, mantyi ninncya na ntyiꞌhan ja vancjo ndoꞌ na ncüꞌiö yo ꞌuꞌ.
34Tꞌa Jesús ꞌndyo juu, tso jon:
—Pedro, nnonꞌ matsjö, vitjachen na ntsixuaa quilꞌö jeꞌntyi, majoꞌ juu xjenꞌñeen ꞌuꞌ jndë ndye jnda macüji ꞌuꞌ na mavajnanꞌ ja.
Tso Jesús na mayuuꞌ ntsiquindëñꞌenhanꞌ jñꞌoonꞌ Tyoꞌtsꞌon na jndui
35Jndë joꞌ taxeeꞌ Jesús ndëë joo nnꞌan nchoꞌveꞌñeen:
—Juu xjen na tꞌua ja tsꞌian ndëëhoꞌ na totsancyahoꞌ jñꞌoon, tsjö na tyíꞌntsayꞌonhoꞌ xoquituꞌ, min chetsjaꞌ, min ntcon. Xjenꞌñeen, ¿Aa vaa ꞌnan na totsitjahanꞌ ꞌoꞌ?
Tꞌahan, jnduehan nnon jon:
—Taꞌnan yu ro.
36Tsontyichen jon ndëëhan:
—Majoꞌ nanein, nin juu na nayꞌoon ꞌnan na coñjon xoquituꞌ, cayꞌoon juuhanꞌ ndoꞌ mantyi chetsjaꞌ. Ndoꞌ nin juu na taꞌnan xjooꞌ, quijndëë juu ndiaatco ꞌnaanꞌ juu ndoꞌ quitsijnda juu xjooꞌ juu. 37Ee matsjö ndëëhoꞌ, vaa jñꞌoonꞌ Tyoꞌtsꞌon na jndui na itsohanꞌ: “Tjiꞌ nnꞌan cüenta na cüajon jnan tsixuan jon chaꞌxjen nque nnꞌan na tꞌman jnan vaa.”
Nndaꞌ vaa na tso juu jñꞌoonꞌñeen. Jnduihanꞌ ntyja njan, ndoꞌ mayuuꞌ ntsiquindëhanꞌ.
38Yajoꞌ jnduehan nnon jon:
—Ta, quindyiaꞌ, ndö ve xjo yꞌö́n.
Tꞌa jon, tso jon:
—Mavaa ya jeꞌ.
Quiiꞌ Getsemaní tsinin Jesús nnon Tyoꞌtsꞌon
(Mt 26:36-46; Mr 14:32-42)
39Xjenꞌñeen jnduiꞌ Jesús vꞌaa yuujon na tcüaꞌhan. Tja jon tyoꞌ na jndyu Olivos naijon na mancüiixjen toca jon. Ndoꞌ nnꞌan na totsayꞌonhan yo jñꞌoon na toninncyaa jon, tyꞌehan yohin. 40Jndë na tueeꞌ jon joꞌ yohan, tso jon ndëëhan:
—Quinanꞌneinhoꞌ nnon Tyoꞌtsꞌon chaꞌ tyiꞌngüantjon yutyia ꞌoꞌ xjen na ityiiꞌ juu ngꞌee juu ꞌoꞌ na quinanꞌtjahoꞌ.
41Ndoꞌ tjantyi jon chjochen na tonnonchen, chaꞌna tycya na ncjuꞌ tsꞌan ncüii tsjöꞌ. Joꞌ tcoꞌxtye jon, tyeꞌ na sinin jon nnon Tyoꞌtsꞌon. 42Tso jon: “Tyeꞌ, juu jñꞌoon na macꞌan nnonꞌ, xe na aa tsijonhanꞌ juuhanꞌ chaꞌxjen na ntꞌue tsonꞌ, quitsiquindyaꞌ ja na tyiꞌngenön juu naviꞌva. Majoꞌ min na macꞌan na nndaꞌ, quindui ntyja na ntꞌue tsonꞌ ncuꞌ, chito chaꞌxjen na ntꞌue tsꞌön ja.”
43Ndoꞌ juu xjenꞌñeen, ncüii ángel na jnan quiñoonꞌndue, tyjeeꞌnon juu na mꞌaan Jesús, tyincyaa juu najndeiꞌ tsꞌon jon. 44Ndoꞌ na tëtsijaaꞌntyichenhanꞌ na siꞌndaaꞌhanꞌ nchjii jon, totsinin jon nnon Tyoꞌtsꞌon yo ninvaa najndei jon. Ndoꞌ juu ndaatjuenꞌ na jnduiꞌhin, chaꞌvijon neonꞌhanꞌ, ninvindyiiꞌ savꞌiuuꞌhanꞌ xjen tyuaachen.
45Vi na jndë jnanquintyja jon na sinin jon nnon Tyoꞌtsꞌon, tja nndaꞌ jon naijon na jntyꞌii jon nanꞌñeen na totsayꞌonhan yo jñꞌoon na toninncyaa jon, majoꞌ ntjii jonhin condahin, ee tandiquinanhan veꞌ ngꞌe na sichjooꞌ jndyihanꞌ nꞌonhan. 46Tso jon ndëëhan:
—¿Nchu vaa sꞌaahanꞌ ngiohoꞌ na condahoꞌ? Quinanꞌquintyjahoꞌ, quinanꞌneinhoꞌ nnon Tyoꞌtsꞌon chaꞌ tyiꞌngüantjon yutyia ꞌoꞌ xjen na ityiiꞌ juu ngꞌee juu ꞌoꞌ na quinanꞌtjahoꞌ nnon Tyoꞌtsꞌon.
Tꞌue nnꞌan Jesús
(Mt 26:47-56; Mr 14:43-50; Jn 18:2-11)
47Ninvaa na itsinin Jesús, ndoꞌ squenon nnꞌan na jndye jndyiꞌhin. Tondëëhan vejndyee nquii Judas, majuu juu ncüii nque nnꞌan na nchoꞌve. Sindyooꞌhin nnon Jesús na tꞌu juu quinchoꞌ jon na tyincyaa juu tsꞌonhin. 48Ndoꞌ taxeeꞌ Jesús nnon juu, itso jon:
—ꞌUꞌ Judas, ja na condui tsansꞌa na iꞌua Tyoꞌtsꞌon tsꞌian nnön na coxën nnꞌan, ¿Aa yo na maꞌvaꞌ quinchꞌö, joꞌ na mancyaꞌ cüenta ja nndue nnꞌan?
49Ndoꞌ joo nanꞌñeen na tomꞌanhan yo Jesús, vi na jndë jntyꞌiahan ꞌnan na tui, jnduehan nnon jon:
—Ta, ¿Aa nnanꞌtjáꞌ ncjo?
50Ndoꞌ ncüii joohan ninñoonꞌ sꞌaa juu natëꞌ juu mosooꞌ nquii tyee na conintque. Tyjee juu tsöꞌnqui tsanꞌñeen tontyjaya. 51Yajoꞌ tso Jesús ndëëhan:
—Maya jeꞌ, quitsacüentyjeeꞌhoꞌ.
Ndoꞌ tꞌuii jon tsöꞌnqui tsanꞌñeen, sinꞌman jonhin. 52Ndoꞌ sinin Jesús ndëë ntyee na conditque, yo ndëë nanntꞌei na jnan vatsꞌon tꞌman, yo ninꞌnnꞌan na conditque quiiꞌ tsjoon na sacyꞌonhanhin, tso jon ndëëhan:
—¿Aa cotjiꞌhoꞌ cüenta na tsanchꞌuee condui ja, joꞌ na jndyo cyꞌonhoꞌ ja yo ncjo yo nonnchꞌio? 53ꞌIo ꞌio tomꞌan quiiꞌ ntꞌanhoꞌ juu vatsꞌon tꞌman, ndoꞌ min tatꞌuehoꞌ ja. Majoꞌ naneinhin jndë tentyja xjen ꞌnaanhoꞌ na conanꞌjonhoꞌ yo nquii yutyia na icoꞌxen juu ntyja ꞌnaanꞌ najaan.
Icüji Pedro ntyja ꞌnaanꞌ Jesús
(Mt 26:57-58,69-75; Mr 14:53-54,66-72; Jn 18:12-18,25-27)
54Ndoꞌ nanꞌñeen na tꞌuehan Jesús, tyeyꞌonhan jon vaaꞌ nquii tyee na conintque. Ndoꞌ juu Pedro, tycya tycya tantyja juu. 55Nnꞌan na tyeyꞌonhan Jesús, jndë na jnanꞌntjonhan chon tochꞌen, xiꞌjndio tyecüendyuaahan nnon chonꞌñeen, ndoꞌ mantyi juu Pedro tacjo jon quiiꞌ ntꞌanhan. 56Ndoꞌ ncüii tsanscu na ityeꞌntjon ndëë nnꞌan vꞌaaꞌñeen, jndyiaaꞌ juu na vaquityen Pedro naijon naxuee chon. Quii jndyiaaꞌ juu nnon jon, ndoꞌ tso juu:
—Mantyi tsansꞌavaꞌ vayꞌoon juu jñꞌoon yo juu Jesús.
57Majoꞌ tji Pedro, tso jon:
—ꞌUꞌ tsanscu, tyiꞌcüajnꞌan ja tsanvaꞌ.
58Tja ngue chjo xjen ndoꞌ jndyiaaꞌ ncüiichen tsꞌanhin, tso juu nnon jon:
—Mantyi ꞌuꞌ vayonꞌ jñꞌoon yo Jesús.
Majoꞌ tꞌa jon:
—Aa xe ꞌuꞌ. Minꞌchjo chito aa joꞌ ja.
59Tëca chaꞌnan ncüii hora ndoꞌ ncüiichen tsꞌan sijndeiꞌ ꞌndyo juu, tso juu ndëë nnꞌan:
—Jñꞌoon mayuuꞌ na toquiñꞌen tsanvaꞌ yo Jesús ee conduihin tsan na jnan ndyuaa Galileahin.
60Tꞌa Pedro ꞌndyo tsanꞌñeen:
—Ja, minꞌchjo tyiꞌquintji jñꞌoon na matsuꞌ.
Ninvaa na itsinin jon yo tsanꞌñeen ndoꞌ sixuaa ro quilꞌö. 61Ndoꞌ na nndaꞌ, tequen ta Jesús, jndyiaaꞌ jndyoyu jon nnon Pedro. Ndoꞌ ninñoonꞌ tañjoonꞌ tsꞌon juu jñꞌoon na jndë siquindyi Jesús juu: “Vitjachen na ntsixuaa quilꞌö jeꞌntyi, majoꞌ ꞌuꞌ jndë ndye jnda macüji ꞌuꞌ ntyja njan.” 62Ndoꞌ jnduiꞌ Pedro joꞌ, taxjen vaa tꞌioo jndyi jon.
Conanꞌcüejnaanꞌ nnꞌan Jesús
(Mt 26:67-68; Mr 14:65)
63Nque nanꞌñeen na totquenhan cüenta Jesús, tonanꞌcüejnaanꞌhanhin ndoꞌ totjaꞌhan jon. 64Ndoꞌ mantyi jnanꞌtyenhan ndiaa nnon jon, jndë joꞌ taxeeꞌhan nnon jon:
—Cüa, cüiyuuꞌ ꞌndyoꞌ nin juu icüjaꞌ ꞌuꞌ.
65Ndoꞌ mantyi jndye mañoon jñꞌoon tsanꞌ na tonduehan cjooꞌ jon.
Tyencyahan cüenta Jesús nduee nnꞌan na conintque
(Mt 26:59-66; Mr 14:55-64; Jn 18:19-24)
66Vi na jndë tixuee, nque nnꞌan na conintque tondëë nnꞌan judíos, yo ntyjehan nque ntyee na conditque, ndoꞌ yo nnꞌan na conanꞌman nchu vaa itsiquindyi jñꞌoon na tquen Moisés, tëncüihan yo ntyjehan. Ndoꞌ tyeyꞌonhan Jesús naijon na conanꞌjndaꞌhan jñꞌoon. Jndë na tëncüihan joꞌ, taꞌxeeꞌhan nnon jon, jnduehan:
67—Quitsuꞌ ndë́, ¿Aa condui ꞌuꞌ nquii Mesías?
Tꞌa jon jndyuehan:
—Min xe na aa ntsjö ndëëhoꞌ, majoꞌ xeꞌcantyja nꞌonhoꞌ ja. 68Ndoꞌ min xe na aa ngüaxꞌë ndëëhoꞌ, majoꞌ ꞌoꞌ xeꞌquitꞌahoꞌ ꞌndyö, 69Majoꞌ nanein na tonnonchen, ja na condui tsansꞌa na iꞌua Tyoꞌtsꞌon tsꞌian nnön na coxën tsoñꞌen nnꞌan, ncjöquijman ngiaaꞌ jon tontyjaya naijon na itsitꞌmaanꞌntyichenhanꞌ ja. Nquii jon na taquintyja najndei na conduihin.
70Ndoꞌ na tso jon na nndaꞌ, tsoñꞌen nanꞌñeen taꞌxeeꞌhan nnon jon, jnduehan:
—Yajoꞌ ¿Aa condui ꞌuꞌ Jnda Tyoꞌtsꞌon?
Tꞌa jon jndyuehan, tso jon:
—Nquehoꞌ conduehoꞌ na jon condui ja.
71Joꞌ jnduehan ndëë ntyjehan:
—Tyiꞌicanhanꞌ na ndyëë jñꞌoon jndyue mañoon nnꞌan nchu vaa na ngiohan ntyja ꞌnaanꞌ jnaanꞌ juu, ee manquëntyë jndë jndyëë jñꞌoon ꞌndyo nquii juu.
Currently Selected:
San Lucas 22: AZG
ማድመቅ
Share
Copy
ያደመቋቸው ምንባቦች በሁሉም መሣሪያዎችዎ ላይ እንዲቀመጡ ይፈልጋሉ? ይመዝገቡ ወይም ይግቡ
© 1992, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.
