Cora, El Nayar - 1999 Edition (NT) Drama

’Rɨ́ꞌɨ xuꞌu múꞌeen sej caí siyen huárɨni ɨ́ tɨ xɨ́ꞌepɨꞌɨn ꞌeen mé jéjreꞌe huáꞌa tzajtaꞌa ɨ́ teɨte mej mi amuaaséij. Tɨ́ puaꞌa siyen senaꞌa rɨjca, capu tiꞌitɨ́j tejáꞌamuacɨꞌɨti aꞌɨ́jna jemi ɨ́ sej rájyaꞌupua tɨ aꞌɨ́ɨn tejámuaatapuaíjveꞌen. Aꞌɨ́j pu jɨ́n, setɨ́ꞌɨj tihuáꞌapuaijveꞌe aꞌɨ́mej ɨ́ mej caí aꞌij tíꞌijviicuaꞌi, caxu raxájta mé jéjreꞌe yee ayée tu huarɨ́j. Ayee mú xaa rɨcɨ seica ɨ́ ruteyujtaꞌa, majta caaye jetze aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej raꞌaráꞌastijreꞌe huaꞌayeꞌira jéjreꞌecɨtzeꞌe. Aꞌɨ́ɨ mú miyen rɨcɨ mej mi aꞌɨ́ɨn teɨte rɨ́ꞌɨ tihuaꞌutáꞌixaateꞌen. Ayee nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tɨjɨ́n aꞌɨ́ɨ mú meri nain huamuáꞌitɨ meꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ mej teɨte rɨ́ꞌɨ tiuꞌutáꞌixaa. Mɨ́ pajta múꞌee, tɨ puaꞌa tiꞌitɨ́j paraatapuaíjveꞌen ɨ́ tɨ caí aꞌij tíꞌijviicuaꞌi, ayée pej huárɨni tɨ ij caí jaꞌatɨ́ ráamuaꞌaree. Ayee pej huárɨni, tɨ puaꞌa petiuꞌutapuaíjveꞌen avíitzi jɨmeꞌe, aj pu xaa, aꞌɨ́ɨn ɨ́ pej rájyaꞌupua, aꞌɨ́ɨ pu raseíj ɨ́ tɨ rúꞌavaa. Ajta, aꞌɨ́ɨ pu timuaatáꞌasin aꞌɨ́jna ɨ́ pej raamuáꞌitɨ.


’Ajta, setɨ́ꞌɨj múꞌeen téniuusimeꞌen ɨ́ Dios jemi, caxu siyen jéjreꞌecɨtzeꞌe rɨjca matɨ́j ɨ́ seica ɨ́ mej nuꞌu raꞌaráꞌastijreꞌe huaꞌayeꞌira ɨ́ mej miyen tíꞌijrɨꞌɨre. Yee pu tihuaꞌaráanajche mej uteáruꞌipi u teyujtaꞌa mej huatéjniuuni ɨ́ Dios jemi, naꞌari mej miyen eꞌejcáacɨꞌɨca aꞌujna caaye jetze mej mi seica huaꞌuseíj. Ayee nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tzáahuatiꞌiraꞌa jɨmeꞌe, amɨ́ muꞌu huamuáꞌitɨ, xaa neꞌu.
’Mɨ́ pajta múꞌee, patɨ́ꞌɨj téniuusimeꞌen ɨ́ Dios jemi, pauj miꞌi uteárutén aꞌujna ꞌachiꞌitá. Pajta teꞌiteanán ɨ́ taꞌanténineꞌi jɨmeꞌe. Aj pej xaa pi huatéjniuuni aꞌɨ́jna jemi ɨ́ pej rájyaꞌupua ɨ́ tɨ caí seijreꞌe. Ajta áꞌiyen aꞌɨ́jna ɨ́ pej rájyaꞌupua ɨ́ tɨ tíꞌisiseꞌij naíjmiꞌi tɨ́j naꞌa aꞌu tɨ éꞌeruuriꞌihuacaꞌa avíitzi jɨmeꞌe, aꞌɨ́ɨ pu hui muaatáꞌasin ɨ́ pej raamuáꞌitɨ.
’Ajta, patɨ́ꞌɨj téniuusimeꞌen ɨ́ Dios jemi, capej piyen áꞌateeviꞌin pej téniuusimeꞌen ɨ́ niuucari jɨmeꞌe tɨ caí aꞌij huataújmuaꞌa. Ayee mú xaa rɨcɨ aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej caí ramuaꞌate ɨ́ Dios. Ayee pu tihuáꞌamitɨejteꞌe tɨ Dios ayén huáꞌunamua tɨ puaꞌa miyen áꞌateeviꞌin mej téniuusimeꞌen. Caxu siyen cheꞌatá senaꞌa rɨjca matɨ́j aꞌɨ́ɨme, aꞌiné ayée pu i tíꞌeen sej caí xɨ huatéeniu jemin ɨ́ sej rájyaꞌupua, aꞌɨ́ɨ pu ari rúꞌumuaꞌaree tiꞌitɨ́j tɨ aꞌij tejamuáꞌaturaateꞌe. Ayee xu si tíꞌijhuaviira. Siyen tɨjɨ́n:
Múꞌee, ɨ́ pej táꞌiyaꞌupua,
aꞌúu pej éꞌeseijreꞌe u ta japua,
michéꞌe rɨ́ꞌɨ yáꞌunamuajra aꞌij pej ántehuaa.
Chéꞌe tejaꞌuréꞌenen aꞌájna xɨcájraꞌa jetze
patɨ́ꞌɨj nainjapua tiuꞌutaꞌaíjta
íiyen chaanaca japua.
Michéꞌe raꞌaráꞌastijreꞌen aꞌij pej tíꞌijxeꞌeveꞌe
íiyen chaanaca japua
mej mi miyen cheꞌatá menaꞌa
raꞌaráꞌastijreꞌen u ta japua.
Patáꞌaj pajta taatáꞌan ɨ́ tɨ tíꞌicuaꞌiriꞌi
ɨ́ tɨ ruxeꞌeveꞌe nain xɨcaj tzajtaꞌa.
Titaatáꞌuuniꞌiriꞌi ɨ́ tej jɨ́n auteájturaa múꞌeetzi jemi
aꞌiné ayée tu cheꞌatá tenaꞌa
rɨ́ꞌɨ tíhuaꞌutáꞌuuniꞌira aꞌɨ́mej
ɨ́ mej auteájturaa itejmi jemi.
Pajta, capej piyen titaatáꞌacareꞌen ti ayén titáacɨꞌɨti
ɨ́ tej jɨ́meꞌen caí ráꞌaviicuaꞌi
sino patáꞌaj piyen ta japua huániuuni
tɨ ij caí taatémuaꞌitɨn aꞌɨ́jna tɨ aꞌij puaꞌa ꞌeen.
Ayee tu tíꞌimuahuavii aꞌiné múꞌee pej tíꞌitaꞌaijteꞌe nainjapua,
múꞌee pej antíꞌamuaꞌaree nain jɨmeꞌe,
michéꞌe naímiꞌi rɨ́ꞌɨ timuaatatémuaꞌavisteꞌen
tɨ́j naꞌa rusén jɨmeꞌe.
’Aꞌɨ́j nu jɨ́n niyen tejáꞌamuaꞌixaateꞌe. Tɨ́ puaꞌa siyen tihuaꞌutáꞌuuniꞌi ɨ́ teɨte ɨ́ mej jɨ́n auteájturaa múꞌejmi jemi, aꞌɨ́ɨ pu ajta tejámuaatáꞌuuniꞌira múꞌejmi aꞌɨ́jna ɨ́ sej rájyaꞌupua tɨ aꞌuun éꞌeseijreꞌe u ta japua. Mɨ́ ajta, tɨ puaꞌa secaí siyen tihuaꞌutáꞌuuniꞌi ɨ́ teɨte ɨ́ mej jɨ́n auteájturaa múꞌejmi jemi, aꞌɨ́jna ɨ́ sej rájyaꞌupua, capu ajta tejámuaatáꞌuuniꞌira múꞌejmi ɨ́ sej jɨ́n auteájturaa ɨ́ jemin.

’Tɨ́ puaꞌa seúruꞌitziꞌiveꞌe, caxu siyen acaújtzaahuateꞌe ɨ́ runéerime jetze matɨ́j aꞌɨ́ɨme ɨ́ seica ɨ́ mej miyen rɨcɨ jéjreꞌecɨtzeꞌe. Aꞌɨ́ɨme ɨ́ teɨtejraꞌa, ayée mú acaújtzaahuateꞌe ɨ́ runéerime jetze mej mi seica teɨte ráamuaꞌaree yee mej rúꞌitziꞌiveꞌe. Ayee nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe tzáahuatiꞌiraꞌa jɨmeꞌe. Muꞌuri meꞌɨ́jna jɨ́meꞌen raamuáꞌitɨ nain ɨ́ tɨ tihuáꞌacɨꞌɨti. Mɨ́ pajta múꞌee, patɨ́ꞌɨj áꞌitziꞌiveꞌe, patáꞌaj acáꞌajɨstaꞌanteꞌen, pajta teꞌaváꞌahuaateꞌen áꞌamuꞌuutzeꞌe aceite jɨmeꞌe, mej mi caí ráamuaꞌaree ɨ́ teɨte yee peꞌáꞌitziꞌiveꞌe. Aꞌɨ́ɨ puꞌu ayáꞌupua ɨ́ pej caí rasiseꞌi, aꞌɨ́ɨ pu ramuaꞌaree. Ajta aꞌɨ́jna ɨ́ ayáꞌupua tɨ rasiseꞌi ɨ́ tɨ rúꞌavaa, aꞌɨ́ɨ pu muaatáꞌasin ɨ́ pej raamuáꞌitɨ.


’Caxu siyen téꞌuseɨreꞌe u ruchiꞌitá jeíhua ɨ́ tɨ huápɨꞌɨ tíꞌijnajche sej si seꞌuun teꞌuráchaꞌɨɨca. Tɨ́ puaꞌa siyen huárɨni, aj mú mi tejpuási raatéteꞌeneajxɨꞌɨsin ɨ́ caanari. Ajta ɨ́ tepúustiꞌi, temuaꞌa pu tiuꞌuteújchuitaamuaꞌasin. Majta aꞌɨ́ɨme ɨ́ nahuaꞌari, aꞌúu mú uteáruti caꞌanéeri jɨmeꞌe. Matɨ́ꞌɨj mi téꞌunahuaꞌan. Mɨ́ seajta múꞌeen, setáꞌaj teꞌuhuáseɨreꞌen u ta japua jeíhua ɨ́ tɨ huápɨꞌɨ ruxeꞌeveꞌe ɨ́ Dios jemi. Capu tiꞌitɨ́j ruchuitáamuaꞌaca aꞌujna, capu ajta tiꞌitɨ́j aꞌuvaɨ́jtzi. Camu majta uteáruꞌipi ɨ́ nahuaꞌari meꞌújna. Ayee pu téꞌeme: tiꞌitɨ́j tɨ naꞌa tɨ múꞌejmi tejáꞌamuaꞌa, tɨ jaítzeꞌe timuaatévaꞌɨri, múꞌeen xu tiújmuaꞌatzíiteꞌe xáꞌajuꞌun seꞌɨ́jna jɨmeꞌe.


’Ajta hui, amɨ́jna mɨ áꞌajɨꞌɨ, aꞌii pu aꞌɨ́ɨn púꞌeen ɨ́ pej jɨ́n áꞌucheꞌecan. Tɨ́ puaꞌa rɨꞌéeneꞌen puáꞌajjɨꞌɨsíjmeꞌeni, temuaꞌa pej naa meteúunee. Mɨ́ ajta, tɨ puaꞌa caí tiꞌitɨ́j vaɨreꞌe muaꞌa jɨ́ꞌɨ, ayée pu huaꞌéen cumu tɨ́j huatɨ́caꞌa. Ajta muaꞌaxɨejniuꞌuca, tɨ puaꞌa piyen rɨ́ꞌɨ raatéꞌavaa, ayée pu cheꞌatá naꞌa tíꞌivaɨreꞌe ɨ́ pej jɨ́n huáyeꞌiven huáꞌa tzajtaꞌa ɨ́ teɨte. Ajta tɨ puaꞌa piyen caí rɨ́ꞌɨ tiraatéꞌavaa ɨ́ muaꞌaxɨejniuꞌuca tɨ ij caí chéꞌe mú áꞌayee mú áꞌuviꞌitɨjcareꞌen, ¿ni caí ayén teꞌiráame cumu tɨ́j huatɨ́caꞌa? Capu aꞌatzu huáneeriꞌi.


’Capu jaꞌatɨ́ raayɨ́ꞌɨtɨ tɨ huaꞌapuaca jemi tiuꞌutévaɨreꞌen. Tɨ́ puaꞌa tiuꞌutatéseꞌen tɨ ayén huárɨni, seɨ́j pu tichaꞌɨ́ɨreꞌe aꞌame tɨ tíꞌiraꞌaijteꞌe, ajta ɨ́ seɨ́j, aꞌɨ́ɨ pu raxɨ́ꞌeveꞌe aꞌame tɨ tiraataꞌaíjteꞌen. Naꞌari caí, nain pu jɨ́n tiraatévaɨreꞌesin ɨ́ seɨj, ajta aꞌɨ́ɨ pu caí raꞌaráꞌastijreꞌe ɨ́ seɨj tɨ tíꞌiraꞌaijteꞌe. Jɨ́meꞌen aꞌɨ́jna ɨ́ Dios, ajta jɨ́meꞌen aꞌɨ́jna ɨ́ tumin, capu jaꞌatɨ́ ayén raayɨ́ꞌɨtɨ tɨ tiuꞌutaꞌaíjtiꞌireꞌen ruxɨ́ꞌej naꞌa aꞌɨ́mej jemi ɨ́ mej huaꞌapua.


’Aꞌɨ́j nu jɨ́n niyen tejáꞌamuaꞌixaateꞌe jɨ́meꞌen aꞌɨ́jna yee: Caxu seꞌɨ́jna jɨ́n tíꞌimuajca yee: “¿Aꞌiquí tetíꞌicuaꞌani?”, nusu yee: “¿Aꞌiquí tetíꞌiteyeꞌen?”, naꞌari yee: “¿Tiꞌitaqui jɨ́n tetiuꞌutétachejteꞌesin?” ¿Ni caí jaítzeꞌe ruxeꞌeveꞌe ɨ́ Dios jemi sej ruuri xáꞌaraꞌani, caí ɨ́ cuaꞌira? ¿Ni caí ayén cheꞌatá naꞌa jaítzeꞌe ruxeꞌeveꞌe ɨ́ Dios jemi áꞌamuahuaꞌiraꞌa tɨ ruuri, caí ɨ́ sej jɨ́n tiuꞌuteújchejteꞌen? A niꞌijtá neꞌu.
’Casiꞌi, hui sehuaꞌuseíj mɨ pinaꞌase ɨ́ mej júteꞌe ráꞌaraꞌa. Camu aꞌatzu tíꞌihuasteꞌe, camu majta tíꞌitzaꞌanaca, camu majta raseꞌɨri ɨ́ imueꞌeri ɨ́ ruchiꞌitá. Mɨ́ ajta, aꞌɨ́ɨ pu tihuáꞌamiꞌicuaca aꞌɨ́jna ɨ́ áꞌamuayaꞌupua aꞌuun tɨ éꞌeseijreꞌe u ta japua. Ajta jeíhua xu jaítzeꞌe jetzen ruxeꞌeveꞌe mecaí aꞌɨ́ɨme mɨ pinaꞌase. Aꞌɨ́ɨ pu rɨ́ꞌɨ tejáꞌamuachaꞌɨ́ɨ aꞌame. Capu aꞌatzu tíꞌivaɨreꞌe tɨ jaꞌatɨ́ ayén áꞌucheꞌecaneꞌen ayén teꞌentímuaꞌastɨ́ aꞌɨ́jna jɨmeꞌe yee aꞌiquí téꞌeme. Capu aꞌatzu raatévaꞌɨri tɨ jaítzeꞌe áꞌateeviꞌin.
’Ajta, ¿aꞌiné ꞌeen jɨ́n siyen tíꞌitziɨɨneꞌe seꞌɨ́jna jɨmeꞌe yee tiꞌitájqui jɨ́n tetiuꞌutétachejteꞌesin?
’Casiꞌi múꞌeen, xaaseíj mɨ xuuxuꞌu aꞌij tɨ téꞌejvivausi mé jáꞌahuaꞌa tɨ huapáꞌatza. Capu tíꞌimɨjhuaca mɨ xuuxuꞌu, capu ajta tíꞌitzaca. Mɨ́ neajta inee, ayée nu tejáꞌamuaꞌixaateꞌe, aꞌɨ́jna ɨ́ rey, aꞌɨ́jna ɨ́ Salomón teecan, jéꞌecan pu huápɨꞌɨ tíꞌijchaꞌɨɨcaꞌa. Mɨ́ ajta, capu jaꞌanáj naa éeneꞌen tiuꞌuteújchejte tɨ́j mɨ xuuxuꞌu.
’Ayee puꞌu, Dios pu ayén naa éeneꞌen rɨ́ꞌɨ tíꞌiruure mɨ ɨxaj tɨ íjii aꞌuun éꞌeseijreꞌe aꞌúu tɨ aꞌupáꞌatza. Ajta áꞌiyen, aréꞌapuaꞌa rasijchen. Tɨ́ꞌɨj huatéehuan, aj mú mi raateátaiira chuej tzajtaꞌa táꞌajtaavijhua. Dios pu xaa jaítzeꞌe rɨ́ꞌɨ áꞌamuaruure caí aꞌɨ́jna tɨ rɨ́ꞌɨ ráaruu mɨ ɨxaj. Múꞌeen xu hui caí aꞌatzu téꞌatzaahuateꞌe xaa neꞌu. Aꞌɨ́j nu jɨ́n niyen tejáꞌamuaꞌixaateꞌe. Caxu siyen tíꞌimuajca seꞌɨ́jna jɨmeꞌe yee: “¿Tiꞌitájqui tecuaꞌani?”, nusu yee: “¿Tiꞌitájqui teyéꞌen?”, naꞌari yee: “¿Tiꞌitájqui jɨ́n tetiuꞌutétachejteꞌesin?”
’Aꞌɨ́ɨme ɨ́ mej caí ramuaꞌate ɨ́ Dios tzáahuatiꞌiraꞌa jɨmeꞌe, aꞌii mú aꞌɨ́ɨn púꞌeen ɨ́ mej jɨ́n rahuauca. Mɨ́ ajta, aꞌɨ́ɨn ɨ́ áꞌamuayaꞌupua ta japua tɨ éꞌeseijreꞌe, aꞌɨ́ɨ pu ari ramuaꞌaree nain tɨ́j naꞌa ɨ́ tɨ tejamuáꞌaturaateꞌe. Ayee puꞌu, seuj miꞌi raatahuaún tɨ Dios tejamuaꞌaíjteꞌen, seajta sej raꞌaráꞌastijreꞌen aꞌij tɨ aꞌɨ́ɨn tíꞌijxeꞌeveꞌe. Tɨ́ puaꞌa siyen huárɨni, Dios pu ajta tejámuaatáꞌasin naíjmiꞌi aꞌíjna ɨ́ tɨ tejamuáꞌaturaateꞌe.
’Ayej xaa neꞌu tiꞌayajna. Caxu tíꞌimuajca seꞌɨ́jna jɨmeꞌe yee aꞌiquí téꞌeme ruijmuaꞌa. Ruijmuaꞌa xu sijta tíꞌiteseꞌe xáꞌajuꞌun seꞌɨ́jna jɨmeꞌe ɨ́ tɨ tejáꞌamuacɨꞌɨti aꞌájna. Amɨ́ puꞌu aúcheꞌe ɨ́ sej jɨ́n tíꞌiteseꞌen íjii.

Lalela San Mateo 6