<div class="version vid2375 iso6393kde" data-vid="2375" data-iso6393="kde">
   <div class="book bkGEN">
      <div class="chapter chINTRO1" data-usfm="GEN.INTRO1">
         <div class="imt"><span class="content">Ulongoledi wa chitabu cha Ntandiliko</span></div><div class="ip"><span class="content">Chitabu achino kwa Chiswahili ch&#236;chemwa Mwanzo na kwa Chimakonde ch&#236;chemwa &#8220;Ntandiliko,&#8221; na chitabu achino njo chitandi cha Lilailano lya Kala. Kwa luga yake ya asili ya Chieblaniya ya chitabu achino ch&#236;tandilike na malove alano, &#8220;Anepo patandi.&#8221; Chitabu achino ch&#236;tulanguja namuna chivitandilike vitukutuku vyammalele, na namuna Nnungu chatandilihije uloongo wa kuva pamo na vanu. Vatalamu vanji va Bibiliya va maduvano v&#224;tenda kuva chitabu achino ch&#237;lembwije na Musa, uchocho &#225;lembile na vitabu vinji, yani chitabu cha Kuuka na chitabu cha Valawi na chitabu cha Isabu, na chitabu cha Makumbusho la Sheliya, na &#236;nahululika kuva vitabu anevyo v&#237;lembwije mmyaka fulani kutandikila mmwaka wa 1,300 mpaka wa 1,400 K.K. (Kilisto ak&#224;nambivelekwa).</span></div><div class="ip"><span class="content">Chitabu cha Ntandiliko ch&#236;umbele habali muhimu namene divayang&#226;ta vanu kwelewa vitabu vinji vyammalele vya M'bibiliya, ik&#224;va vya Nnilailano lya Kala au Lyahambi. Chitabu cha Ntandiliko ch&#236;tulanguja namuna sambi chiinjidile pachilambo, na umuhimu wa kwida kwa Mpohi wa vanu vammalele. Uchocho, chitabu achino ch&#236;uhunukula mpango wa Nnungu wa kuvapoha vanu. Chinu anecho ch&#236;nahululika kumaikana kuhalokana na unabii ntandi ula&#251;ja kunnyamba Yesu (Ntandiliko 3:15), na kuhalokana na ahadi ya Nnungu kwa Iblahimu ya kuvibaliki vilambo vyammalele viv&#234;le pachilambo (Ntandiliko 12:3).</span></div><div class="iot"><span class="content">Uinjipihi wa chitabu cha Ntandiliko</span></div><div class="io1"><span class="content">1. Sula ya 1 na ya 2, Nnungu &#224;umba chilambo, na &#224;mmumba Adamu na Hawa.</span></div><div class="io1"><span class="content">2. Sula ya 3 mpaka ya 5, d&#236;mwelesija Adamu na Hawa, na kwamba sambi yao na kwamba chiveleko chao.</span></div><div class="io1"><span class="content">3. Sula ya 6 mpaka ya 9, d&#236;mwelesija Nuhu, na kwamba habali dya alila livambwe likulu.</span></div><div class="io1"><span class="content">4. Sula ya 10 na 11, d&#236;elesa kwamba mambo lanahumidile ching'ati chipindi cha Nuhu na chipindi cha Iblahimu, pamo na habali dya nnala wa Babeli.</span></div><div class="io1"><span class="content">5. Sula ya 12 mpaka ya 50, d&#236;mwelesija Iblahimu, familiya yake na ntandiliko wa chilambo cha Isilaeli.</span></div><div class="io2"><span class="content">a. Maisha langa Iblahimu na Sala n'jawe, l&#224;eleswa musula ya 12 mpaka 25.</span></div><div class="io2"><span class="content">b. Maisha langa Isaka na Labeka n'jawe, l&#224;eleswa musula ya 21 mpaka 28, na habali dya kuhwa kwanga Isaka, l&#224;eleswa musula ya 35.</span></div><div class="io2"><span class="content">c. Maisha langa Yakobo na Esau, vana vanga Isaka, l&#224;eleswa musula ya 25 mpaka ya 50.</span></div><div class="io2"><span class="content">d. Sula ya 37 mpaka ya 50, d&#236;umbele habali dya mwana wa Yakobo wanantamwije namene, na namuna chajuhijwe kuva ntawala fulani wa chilambo cha Misili.</span></div>
      </div>
   </div>
</div>

Ulongoledi wa chitabu cha Ntandiliko
Chitabu achino kwa Chiswahili chìchemwa Mwanzo na kwa Chimakonde chìchemwa “Ntandiliko,” na chitabu achino njo chitandi cha Lilailano lya Kala. Kwa luga yake ya asili ya Chieblaniya ya chitabu achino chìtandilike na malove alano, “Anepo patandi.” Chitabu achino chìtulanguja namuna chivitandilike vitukutuku vyammalele, na namuna Nnungu chatandilihije uloongo wa kuva pamo na vanu. Vatalamu vanji va Bibiliya va maduvano vàtenda kuva chitabu achino chílembwije na Musa, uchocho álembile na vitabu vinji, yani chitabu cha Kuuka na chitabu cha Valawi na chitabu cha Isabu, na chitabu cha Makumbusho la Sheliya, na ìnahululika kuva vitabu anevyo vílembwije mmyaka fulani kutandikila mmwaka wa 1,300 mpaka wa 1,400 K.K. (Kilisto akànambivelekwa).
Chitabu cha Ntandiliko chìumbele habali muhimu namene divayangâta vanu kwelewa vitabu vinji vyammalele vya M'bibiliya, ikàva vya Nnilailano lya Kala au Lyahambi. Chitabu cha Ntandiliko chìtulanguja namuna sambi chiinjidile pachilambo, na umuhimu wa kwida kwa Mpohi wa vanu vammalele. Uchocho, chitabu achino chìuhunukula mpango wa Nnungu wa kuvapoha vanu. Chinu anecho chìnahululika kumaikana kuhalokana na unabii ntandi ulaûja kunnyamba Yesu (Ntandiliko 3:15), na kuhalokana na ahadi ya Nnungu kwa Iblahimu ya kuvibaliki vilambo vyammalele vivêle pachilambo (Ntandiliko 12:3).
Uinjipihi wa chitabu cha Ntandiliko
1. Sula ya 1 na ya 2, Nnungu àumba chilambo, na àmmumba Adamu na Hawa.
2. Sula ya 3 mpaka ya 5, dìmwelesija Adamu na Hawa, na kwamba sambi yao na kwamba chiveleko chao.
3. Sula ya 6 mpaka ya 9, dìmwelesija Nuhu, na kwamba habali dya alila livambwe likulu.
4. Sula ya 10 na 11, dìelesa kwamba mambo lanahumidile ching'ati chipindi cha Nuhu na chipindi cha Iblahimu, pamo na habali dya nnala wa Babeli.
5. Sula ya 12 mpaka ya 50, dìmwelesija Iblahimu, familiya yake na ntandiliko wa chilambo cha Isilaeli.
a. Maisha langa Iblahimu na Sala n'jawe, làeleswa musula ya 12 mpaka 25.
b. Maisha langa Isaka na Labeka n'jawe, làeleswa musula ya 21 mpaka 28, na habali dya kuhwa kwanga Isaka, làeleswa musula ya 35.
c. Maisha langa Yakobo na Esau, vana vanga Isaka, làeleswa musula ya 25 mpaka ya 50.
d. Sula ya 37 mpaka ya 50, dìumbele habali dya mwana wa Yakobo wanantamwije namene, na namuna chajuhijwe kuva ntawala fulani wa chilambo cha Misili.

Lalela Ntandiliko Ulongoledi wa chitabu cha Ntandiliko