किताब नाल्‍पाका
इदोइ किताबहेङ “मत्‍तिको लेखेका रेम्‍काबानाल” दोअ्‌का हि। “रेम्‍काबानाल” को माने इसु ख्रिस्‍ट द्‍याङको कुकरमको भाअ्‌सिङ ताइको हाङसा पिलि दुनियाता लोहि रो वाता खान्‍धुर पाका झाराङ कुकरमको माफ निनावा रो सादेलको सारभिता दुल्‍लि निनावा। पोतोपा “रेम्‍काबानाल” दोअ्‌का हाइ दोअ्‌तेङ युहन्‍ना ३:१६ ता एसा लेखेका हि: “परमेस्‍वर दुनियाहेङ इसिका इन्‍ताना पाहि, वा ताइको एलोङखिनिङ चान पिहि। जाइसो वासेहेङ खान्‍धुर पाका हासु बुङ मामुअ्‌ताको, कालाउ बुङ इङको असिम ज्‍यान निनाको।”
बाइबल पन्‍दितगेलाइता हेअ्‌मिको ठहर हि, द्‍या लोङ रेम्‍काबानालता मत्‍तिको माको कालाउ बुङ मर्कुसको रेम्‍काबानाल लाम्‍फा लेखेका हिघाहि (खाङसु मर्कुसको नाल्‍पाका)। कालाउ बुङ हेअ्‌मिको ठहर इदोइ बुङ हि, इसुको तेन्‍हे चात्‍यागेलाइता एमि मत्‍ति मिङ हिका तिरो ल्‍होपाका द्‍याङ (मत्‍ति १०:३; मर्कुस ३:१८) मर्कुस खान्‍तेङ लाम्‍फा इसुको ज्‍यानको बाखान आरमेइक राउता लेखेका हिघाखे। कालाउ, मर्कुसको रेम्‍काबानाल लेखेकान्‍हुअ्‌सो मत्‍ति इ. सं. ५५-५६ ता ताइमिङ लेखेका बाखानहेङ फेरेतेङ इङकोङता मर्कुसको रेम्‍काबानाल गाभेहि। एन्‍सा जेङलाउ मर्कुसको ६७३ दारजाता ६१८ दारजा मत्‍तिको रेम्‍काबानालताङ गाभिन्‍हाका हि।
बाइबल पन्‍दितगेलाइको ठहरता मर्कुसको रेम्‍काबानाल माकोसिङ इसुको बिद्‍याको भेनेङ एलोङ जोम्‍पाका हिघाहि, जाइहेङ मत्‍ति रो लुका ताताइको रेम्‍काबानालता मिसल्‍हाइहि। मत्‍तिको रेम्‍काबानालको न्‍हु काटछाट इ. सं. ७०-८० ता एन्‍टिओखिया पुरता पाका हिघाहि। मत्‍ति इदोइ रेम्‍काबानाल खास पातेङ यहुदिगेलाइको भाअ्‌सिङ लेखेका हिघाखे। इदोइ रेम्‍काबानालता मत्‍ति पुर्ना नियम (यहुदि धरमकिताब) को कथन इसुता हेसापा पोङघाहि दोअ्‌तेङ तिम्‍पाखे।
पोतोका बिसइ नामेसि
इसु ख्रिस्‍टको खालसुचि रो जोलोम १:१-२:२३
चिभुअ्‌लि पिका युहन्‍नाको सेवा ३:१-१२
इसुको चिभुअ्‌लि रो जाच ३:१३-४:११
इसु गालिलता पाका सेवा ४:१२-१८:३५
गालिलसो यरुसलेमथिकापा १९:१-२०:३४
यरुसलेमता इसुको न्‍हुअ् आथार २१:१-२७:६६
इसु सिकासो सिन्‍हुका रो चात्‍यागेलाइको माझाता तिङन्‍हाका २८:१-२०

Luisteren मत्‍ति किताब नाल्‍पाका