Ticuna - 1986 WBT (NT) Drama

Rü ñuxre ga ngunexü̃gü ngupetüguwena rü nayexma ga wüxi ga Yudíugüarü peta ga nagu Tupanaxü̃ yacua̱xüü̃güxü̃. Rü yemaca̱x ga Ngechuchu rü Yerucharéü̃ca̱x nataegu.
Rü guma ĩanearü poxeguxü̃arü ĩã̱x ga Carnéruarü Choxü̃chicagu ãégaxü̃arü ngaicamana nayexma ga wüxi ga puchu ga Yudíugügawa Bechatágu ãégacü. Rü gumá puchuanacüwa nayexma ga wüxime̱e̱xpü̱x ga norü ücuchicagü ga ãxpataü̃étügüxü̃.
Rü yema ücuchicagügu nacagü ga muxü̃ma ga duü̃xü̃gü ga ida̱xaweexü̃. Rü nümaxü̃ rü nangexetügü, rü togü rü nachixeparagü, rü togü rü nanawãĩxãchigü. Rü yema ida̱xaweexü̃ rü yéma nananguxẽẽgü ga gumá puchu rü nax naxĩã̱xãchichíüxü̃.
Yerü ñuxguacü rü gumá puchugu ínarüxĩĩxü̃ ga wüxi ga daxũcüã̱x ga Tupanaarü orearü ngeruxü̃, rü nayaxĩã̱xchíücüüxẽẽxü̃. Rü guxema tüxíra tügü yéma táexe nachiü̃wa ga gumá puchu ga yexguma yaxĩã̱xchíücüügu, rü tümaca̱x nitaane woo ga ngexü̃rüüxü̃mare ga da̱xawe tüxü̃́ yexmaxẽ.
Rü yéma natanüwa nayexma ga wüxi ga yatü ga marü 38 ga taunecü ida̱xawecü.
Rü yexguma Ngechuchu nüxü̃ da̱u̱xgu ga gumá yatü ga yexma nax naca̱xaxü̃, rü nüxü̃ nacua̱x nax marü mucüma ga taunecü nax yada̱xawexü̃. Rü yemaca̱x nüxna naca rü ñanagürü nüxü̃: —¿Cunaxwa̱xexü̃ i cuxca̱x nax yataanexü̃? —﻿ñanagürü.
Rü Ngechuchuxü̃ nangãxü̃ ga gumá ida̱xawecü, rü ñanagürü: —Pa Corix, tataxuma ya texé ya choxü̃ rüngü̃xexẽ́xẽ nax ngéma choxü̃ tatáexü̃ca̱x i ngẽxguma naxĩã̱xãchichíügu ya daa puchu. Rü guxü̃guma i ngẽxguma ngéma chaugü chataechaü̃gu, rü yoxni i to rü marü nüxíra nügü ngéma natáe —﻿ñanagürü.
Rü Ngechuchu rü ñanagürü nüxü̃: —¡Inachi, rü nayaxu i curü caruxü̃, rü íxũ! —﻿ñanagürü.
Rü yexgumatama naxca̱x nitaane ga gumá yatü. Rü nanayaxu ga norü caruxü̃, rü ínixũ. Natürü ga yema ngunexü̃ rü ngü̃xchigaarü ngunexü̃ nixĩ. Rü yemaca̱x ga Yudíugüarü ãẽ̱xgacügü rü ñanagürügü nüxü̃ ga gumá yatü ga naxca̱x itaanecü: —Ñoma nixĩ i ngü̃xchigaarü ngunexü̃, rü ngẽmaca̱x nachu̱xu nax cuyangexü̃ i curü caruxü̃ —﻿ñanagürügü.
Natürü ga gumá yatü rü yema ãẽ̱xgacügüxü̃ nangãxü̃, rü ñanagürü: —Yimá choxü̃ rümexẽẽcü rü ñanagürü choxü̃: “¡Nayaxu i curü caruxü̃ rü íxũ!” —﻿ñanagürü.
Rü yexguma ga yema ãẽ̱xgacügü rü nüxna nacagü, rü ñanagürügü: —¿Texé ngẽma ñatarügü cuxü̃: “¡Nayaxu i curü caruxü̃ rü íxũ!” ñatarügü cuxü̃? —﻿ñanagürügü.
Natürü ga gumá yatü rü tama nüxü̃ nacua̱x ga texé naxca̱x nax yataanexẽẽxü̃, yerü namuxũchi ga duü̃xü̃gü ga yéma, rü nüma ga Ngechuchu rü duü̃xü̃güna nixũgachi.
Natürü yixcama ga Ngechuchu rü Tupanapata ga taxü̃negu nüxü̃ nayangau ga gumá yatü, rü ñanagürü nüxü̃: —¡Dücax i ñu̱xma marü cuxca̱x nax yataanexü̃, rü taxũtáma wena chixexü̃ cuxü nax tama namaxã quida̱xawexü̃ca̱x i wüxi i da̱xawe i ngẽma marü cuxü̃ ngupetüxü̃arü yexera ixĩxü̃! —﻿ñanagürü.
Rü ínixũ ga gumá yatü, rü Yudíugüarü ãẽ̱xgacügümaxã nüxü̃ nayarüxu nax Ngechuchu yixĩxü̃ ga gumá namexẽẽcü.
Rü yemaca̱x ga yema ãẽ̱xgacügü rü Ngechuchuca̱x nadaugü nax yama̱xgüãxü̃ca̱x, yerü ngü̃xchigaarü ngunexü̃gu napuracü.
Natürü ga Ngechuchu rü ñanagürü nüxü̃: —Chaunatü ya Tupana rü guxü̃ i ngunexü̃gu napuracü rü mexü̃ naxü. Rü ngẽmaca̱x i choma rü ta naxrüxü̃ chapuracü —﻿ñanagürü.
Rü yemaca̱x ga yema Yudíugüarü ãẽ̱xgacügü rü yexeraãcü Ngechuchuxü̃ nima̱xgüchaü̃. Yerü tama nanaxaure ga ngü̃xchigaarü ngunexü̃ rü naétü nüxü̃ nixu nax Nanatüxüchi yixĩxü̃ ya Tupana, rü yemaacü nügü nixu nax Tupanamaxã nawüxiguxü̃.

Rü yexguma ga Ngechuchu rü ñanagürü nüxü̃ ga yema ãẽ̱xgacügü: —Aixcüma pemaxã nüxü̃ chixu rü Tupana Nane ya duü̃xü̃xü̃ ixĩcü rü tama norü poramaxã nixĩ i ta̱xacü inaxüxü̃. Natürü ngẽma nüxü̃ nadauxü̃ i nanatü üxü̃xicatama nixĩ i naxüxü̃. Rü guxü̃ma i ngẽma nanatü üxü̃, rü Nane rü ta nanaxü.
Nüma ya Nanatü ya Tupana rü Nanexü̃ nangechaü̃, rü ngẽmaca̱x nüxü̃ nüxü̃ nadauxẽxẽ i guxü̃ma i ta̱xacü i nüma naxüxü̃. Rü ngẽma ñu̱xma nüxü̃ nüxü̃ nadauxẽẽxü̃arü yexera tá yixcüra nüxü̃ nüxü̃ nadauxẽxẽ. Rü ngẽxguma ngẽmaxü̃ pedaugügu, rü tá namaxã peba̱i̱xãchie.
Rü Nanatü rü ínanadagüxẽxẽ i yuexü̃ rü wena nanamaxẽxẽxẽ. Rü ngẽxgumarüxü̃ ta i Nane rü tüxna nanaxã i maxü̃ ya yíxema natümawa̱xéxe nax tüxna naxãxü̃.
Rü tama Nanatü nixĩ ya duü̃xü̃güxü̃ icagücü i norü maxü̃chiga. Natürü Nanexü̃ nixĩ i namuxü̃ nax duü̃xü̃güxü̃ yacagüxü̃, nax Nanexü̃ yacua̱xüü̃güxü̃ca̱x i duü̃xü̃gü, ngẽma Nanatüxü̃ nax yacua̱xüü̃güxü̃rüxü̃. Rü yíxema tama Nanexü̃ icua̱xüxü̃́xẽ, rü tama nüxü̃ ticua̱xüxü̃ ta ya Nanatü ya Nanexü̃ nua mucü.
Aixcüma pemaxã nüxü̃ chixu rü yíxema texé ya choxü̃́ irüxĩnüxe i chorü ore, rü nüxü̃́ yaxṍxe ya yimá Chaunatü ya núma choxü̃ mucü, rü tüxü̃́ nangẽxma i maxü̃ i taguma gúxü̃. Rü Chaunatü rü taxũtáma tümamaxã nanaxuegu nax tapoxcuxü̃, erü marü nüxna ítanguxuchi nax tayuxü̃, rü tüxü̃́ nangẽxma i maxü̃ i taguma gúxü̃.
Rü aixcüma pemaxã nüxü̃ chixu rü nawa tá nangu i ora rü ñu̱xmatama nixĩ nax Tupana Nanega tá naxĩnüexü̃ i ngẽma duü̃xü̃gü i yuexü̃. Rü yíxema Tupana Nanega ĩnüexe rü tá tamaxẽ.
Nüma ya Nanatü rü nüxü̃́ nangẽxma i pora nax namaxẽxẽẽãxü̃ca̱x i duü̃xü̃gü. Rü ngẽma pora rü Nanena nanaxã nax nüma rü ta duü̃xü̃güxü̃ namaxẽxẽxẽxü̃ca̱x.
Rü nüma ya Tupana rü Nanena naxãga nax duü̃xü̃güna naca̱xaxü̃ca̱x i norü maxü̃chiga, erü nüma rü Nane ya duü̃xü̃xü̃ ixĩcü nixĩ.
¡Taxṹ i peba̱i̱xãchiexü̃ namaxã i ngẽma ore i pemaxã nüxü̃ chixuxü̃! Erü tá ínangu i ora i nagu guxü̃ma i duü̃xü̃gü i yuexü̃ rü tá nüxü̃ naxĩnüexü̃ i Nanega.
Rü naxmaü̃güwa tá ínachoxü̃ i ngẽma yuexü̃. Rü ngẽma mea maxẽxü̃, rü tá ínarüdagü nax nayauxgüãxü̃ca̱x i maxü̃ i taguma gúxü̃. Natürü ngẽma chixexü̃ ügüxü̃, rü tá ínarüdagü nax napoxcuexü̃ca̱x.

Choma rü taxucürüwa ta̱xacü chaxü chauechamatama ega tama choxü̃ naxüxẽẽãgu ya Chaunatü. Rü Chaunatü chomaxã nüxü̃ ixuxü̃ãcüma nixĩ i nüxna chacaxü̃ i duü̃xü̃gü i norü maxü̃chiga. Rü ngẽxguma nüxna chacaxgu rü aixcüma meama chanangugü i duü̃xü̃gü. Erü tama choxrütama ngúchaü̃ nixĩ i ngẽma chaxüxü̃, natürü Chaunatü ya nua choxü̃ mucüarü ngúchaü̃ nixĩ i ngẽma chaxüxü̃.
Rü ngẽxguma chi choma chauchigaxü̃tama chixuxgu rü taxuwama name i ngẽma chauchiga.
Natürü nangẽxma i to i chauchigaxü̃ ixuxü̃. Rü nüxü̃ chacua̱x rü ngẽma ore i chauchiga nüxü̃ yaxuxü̃ rü aixcüma nixĩ.
Pemax, Pa Yudíugüarü Ãẽ̱xgacügüx, rü Cuáü̃ ya baiü̃ẽẽruü̃xü̃tawa penamugü ga perü duü̃xü̃gü nax nüxü̃ pecuáxü̃ca̱x ga chauchiga. Rü yema ore ga Cuáü̃ pexü̃ namaxã ngãxü̃xü̃ rü aixcüma nixĩ.
Natürü i choma rü tama wüxi i yatüme̱xẽwa changexma nax ngẽma chauétüwa chogüxü̃ca̱x. Natürü pemaxã nüxü̃ chixu i ngẽma ore nax peyaxõgüxü̃ca̱x rü penayauxgüxü̃ca̱x i maxü̃ i taguma gúxü̃.
Cuáü̃ rü wüxi ga omü ga iya̱u̱xracüüxü̃ rü pexü̃ báxixü̃rüxü̃ nixĩ. Rü pema rü paxaãchi namaxã petaãẽgü.
Natürü nangẽxma i ta̱xacü i Cuáü̃arü orearü yexera chauétüwa íchogüxü̃. Rü ngẽma nixĩ ga yema cua̱xruü̃gü ga Chaunatü choxü̃ muxü̃ nax norü poramaxã chanaxüxü̃ca̱x. Rü yemawa pexü̃ nüxü̃ chadauxẽxẽ nax aixcüma Chaunatü ya Tupana yixĩxü̃ ga núma choxü̃ mucü.
Rü ngẽxgumarüxü̃ ta ya Chaunatü ga gumá núma choxü̃ mucü, rü marü chauétüwa nachogü, woo taguma nüxü̃ pexĩnüe ga naga rü taguma nüxü̃ pedau.
Rü ngẽma Chaunatüarü ore rü tama peãẽwa nixücu, erü tama nüxü̃́ peyaxõgü ya yimá Chaunatü núma namucü.
Pema meama nawa pengúe i Tupanaarü ore i ümatüxü̃, erü nagu perüxĩnüe rü ngẽmawa tá nüxü̃ ipeyangau i perü maxü̃ i taguma gúxü̃. Natürü woo ngẽmatama Tupanaarü ore i ümatüxü̃wa rü chauchiga mea nax yadexaxü̃, natürü i pemax, rü tama choxü̃́ peyaxõgüchaü̃ nax ngẽmaãcü penayauxgüxü̃ca̱x i ngẽma maxü̃.
Rü choma rü tama chanaxwa̱xe nax choxü̃ picua̱xüü̃güxü̃ erü meama pexü̃ chacua̱x, rü nüxü̃ chacua̱x nax tama aixcüma Tupanaxü̃ pengechaü̃güxü̃.
Chaunatü ya Tupana nixĩ ga núma choxü̃ mucü, natürü i pema rü tama choxü̃ peyauxgüchaü̃. Natürü ngẽxguma chi tomare i yatü nagagutama núma ũxgu, rü ngẽma chi nixĩ i taãxẽãcüma peyauxgüxü̃.
¿Rü ñuxãcü chi choxü̃́ peyaxõgü ega naxca̱x pedaugügu nax duü̃xü̃gü pemaxã taãxẽxü̃ rü tama naxca̱x pedaugügu nax Tupana ya nügümaxã wüxicacü pemaxã taãxẽxü̃?
¡Taxṹ i nagu perüxĩnüexü̃ nax choma tá yixĩxü̃ nax pexü̃ chixugüxü̃ i Chaunatüpe̱xewa! Erü Moiché ga gumá nüxü̃́ peyaxõgücü tátama nixĩ ya yimá pexü̃ ixugücü i Chaunatüpe̱xewa.
Natürü ngẽxguma chi peyaxõgügu i ngẽma ore ga Moiché ümatüxü̃, rü choxü̃́ rü chi ta peyaxõgü. Yerü ga Moiché rü chauchiga nixĩ ga norü poperagu naxümatüxü̃.
Natürü ngẽxguma tama peyaxõgügu i ngẽma Moiché ümatüxü̃ i ore, ¿rü ñuxãcü tá peyaxõgü i ngẽma ore i choma pemaxã nüxü̃ chixuxü̃? —﻿ñanagürü ga Ngechuchu.

Klausytis Ore i mexü̃ ga Cuáü̃ ümatüxü̃ 5