Ticuna - 1986 WBT (NT) Drama

Rü yema muxü̃ma ga duü̃xü̃gü ga Tupanaaxü̃́ yaxõgüxü̃ ga yuexü̃, rü ñu̱xma torü ngaicamana nangẽxmagü nax tórü cua̱xruü̃gü yixĩgüxü̃ca̱x. Rü ngẽmaca̱x i ñu̱xmax, ¡rü ngĩxã nüxü̃ tarüxoe i guxü̃ma i ngẽma guxchaxü̃gü rü pecadugü i tüxü̃́ naguxchaxẽẽxü̃ nax mea yaxõgüxü̃! ¡Rü ngĩxã pora taxüe nax nawa ingugüxü̃ca̱x i ngẽma maxü̃ i tape̱xewaama ngẽxmaxü̃!
¡Rü ngĩxã Ngechuchuxü̃ tarüdaunü rü nagu taxĩ i nacüma! Yerü nüma nixĩ ga tüxü̃́ natauxchaxẽẽãxü̃ nax yaxõgüxü̃ca̱x. Rü nüma rü tama nügü nachu̱xu nax curuchawa ngúxü̃ yangexü̃, rü tama nagu narüxĩnü ga yema ãne nax yangexü̃, yerü nüxü̃ nacua̱x nax yemawena rü tá nataãẽxü̃. Rü ñu̱xma rü Tupanaarü tochicaxü̃arü tügünecüwawa narüto.
Rü name nixĩ i nagu perüxĩnüe ga yema Ngechuchuxü̃ ngupetüxü̃ rü ñuxãcü yáxna namaxã nax naxĩnüxü̃ ga yema naxchi aiexü̃ ga pecaduã̱xgüxü̃ ga ngúxü̃ nüxü̃ ingexẽẽgüxü̃. Rü ngẽmaca̱x i pema i ñu̱xma rü tama name nax nüxü̃ perüchauexü̃ rü nüxü̃ perüxoexü̃ nax nüxü̃́ peyaxõgüxü̃.
Rü ñu̱xma i pema nax peyaxõgüxü̃, rü ngúxü̃ pingegü erü pecaduxü̃ perüxoe. Natürü taxúema i petanüwa rü ngẽmaca̱x yuwa tangu.
Rü ñu̱xma nax Tupanaxacügü pixĩgüxü̃ rü tama name i nüxü̃ iperüngümae i norü ore i ümatüxü̃ i namaxã pexü̃ yaxucu̱xẽgüxü̃ i ñaxü̃:
“Pa Chaunex, ¡taxṹ i nüxü̃ cuxoxü̃ i ngẽxguma cuxü̃ icharüwe̱xãchixẽẽgu!
¡Rü taxṹ i cuyarümaxãchixü̃ i ngẽxguma cuxü̃ chaxucu̱xẽgu!
Erü nüma ya Cori ya Tupana rü tüxü̃ inayarüwe̱xãchixẽxẽ ya yíxema tüxü̃ nangechaü̃xẽ.
Rü tüxna nanacua̱i̱xca ya yíxema naxacüxü̃ tüxü̃ nayaxúxe”,
ñanagürü.
Rü ngẽmaca̱x i pemax, rü name nixĩ nax yáxna namaxã pexĩnüexü̃ i ngẽxguma Tupana pexü̃ iyarüwe̱xãchixẽẽgu. Erü ngẽmaãcü pexü̃ nüxü̃ nacua̱xẽxẽ nax aixcüma naxacügü pixĩgüxü̃. Erü guxü̃ma i papa rü inanawe̱xãchixẽxẽ i ngẽma naxacü ixĩxü̃.
Natürü ngẽxguma chi Tupana tama pexü̃ iyarüwe̱xãchixẽẽgu, naxacügüxü̃ iyanawe̱xãchixẽẽxü̃rüxü̃, rü tama aixcüma naxacügü pixĩgüxü̃, rü ngenatüxü̃ pixĩgüxü̃.
Rü yexguma ibuegu, rü tanatügü tüxü̃ taxucu̱xẽgü, rü yixema rü tümaga taxĩnüe rü tüxü̃ tangechaü̃gü. Rü ñu̱xma rü yexeraãcü tanaxwa̱xe nax naga ixĩnüexü̃ ya Tanatü ya daxũgucü nax ngẽmaãcü nayaxuxü̃ca̱x i maxü̃ i taguma gúxü̃.
Rü tanatügü rü ñaa tórü maxü̃ i nuxuxü̃wa tüxü̃ taxucu̱xẽgü nax tüma tanaxwa̱xegüxü̃ãcüma imaxẽxü̃ca̱x. Natürü ya Tupana rü tórü mexü̃ca̱x nixĩ i tüxü̃ iyanawe̱xãchixẽẽxü̃ nax naxrüxü̃ ixüünegüxü̃ca̱x.
Rü taxúema tataãẽgü namaxã i wüxi i ucu̱xẽ, erü tüxü̃́ nangu̱x. Natürü ngẽxguma mea naga ixĩnüegu rü wüxi i ngü̃xẽxẽ nixĩ nax mea imaxẽxü̃ca̱x rü mexü̃ ixügüxü̃ca̱x.

Rü ngẽmaca̱x i pema nax pexme̱xwa rü peãpü̱xüwa pipaexü̃, rü name nixĩ i pegü peporaexẽẽãma.
Rü name nixĩ i naxca̱x pedaugü i ngẽma maxü̃ i meama iwéxü̃ nax pema i ñu̱xma tama mea yaxõgüxe tama nüxna ípechocuxü̃ca̱x i ngẽma nama i mexü̃wa pexü̃ gagüxü̃.
¡Rü naxca̱x peda̱u̱xgü nax guxü̃ i duü̃xü̃gümaxã pemecümaxü̃! Rü ngẽxgumarüxü̃ ta name nixĩ i naxca̱x pedaugü nax Tupanape̱xewa pexüünegüxü̃ca̱x. Erü yíxema tama Tupanape̱xewa üünexe rü taxũtáma tórü Corixü̃ tadau.
¡Rü pegüna pedaugü nax taxúema nüxü̃ oxü̃ca̱x i ngẽma ngü̃xẽxẽ ya Tupana norü ngechaü̃maxã pexna ãxü̃! Erü tama tanaxwa̱xe nax texé petanüwa guxchaxü̃ íngu̱xẽẽxü̃ nax ngẽmaãcü ñoma wüxi i nanetü i chixexü̃rüxü̃ toguxexü̃ tachixexẽẽxü̃ nax Cristuna tixũgachixü̃ca̱x.
Rü tama name i texé petanüwa nai i ngexü̃maxã maxü̃xü̃. Rü tama name nax texé nüxü̃ oxü̃ i ngẽma Tupana tüxna ãxü̃, naxrüxü̃ ga Echaú. Rü nüma nax nanatü nane ga nüxíraü̃cü yixĩxü̃ rü wüxi ga õnaca̱x nüxü̃ naxo ga yema nanatüarü ngü̃xẽxẽ ga nüxna üxü̃.
Rü pema nüxü̃ pecua̱x rü yemawena ga yexguma naya̱u̱xchaü̃ãgu ga yema nanatüarü ngü̃xẽxẽ ga nüxna üxü̃, rü marü taxucürüwama nanayaxu. Rü nüma ga Echaú rü woo poraãcü naxaxu, natürü marü taxucürüwama ñuxãcü nanayaxu.
Natürü i pemax, Pa Chauenexẽgüx, rü tama pexü̃ naxüpetü ga yema nüxü̃ üpetüxü̃ ga yema nũxcüma ga tórü o̱xigü ga Moichéwe rüxĩxü̃. Rü yema Iraétanüxü̃, rü nüxü̃ naxĩnüe ga Tupanaga ga yexguma nüxü̃ yangaicagügu ga guma ma̱xpǘne ga Chinaí. Rü nüxü̃ nadaugü ga nax yayauraxü̃ ga guma ma̱xpǘne rü poraãcü naxẽanexü̃ rü poraãcü buanecü ixüxü̃ rü naxãẽmacüanexü̃ rü yaduruanexü̃. Rü poraãcü namuü̃e ga yema duü̃xü̃gü, yerü nüxü̃ naxĩnüe ga guma cornéta ga tagane rü Tupana ga tagaãcü yéma ñacü:
“Ngẽxguma chi wüxíe i petanüwa daa ma̱xpǘnewa ũxgu ¡rü noxtacüma nutamaxã tüxü̃ ípemuxũchiãcüma tüxü̃ pimá!
Rü woo wüxi i pexü̃na yixĩxgu ¡rü ngẽxgumarüxü̃ ta ípenamuxũchiãcüma peyamá!”
ñanagürü. Rü yexguma yadexaxgu ga Tupana, rü poraãcü namuü̃e ga yema duü̃xü̃gü. Rü norü muü̃maxã Tupanaxü̃ naca̱a̱xü̃gü nax íyachaxãchixü̃ca̱x ga namaxã nax yadexaxü̃. Rü yema nax poraãcü naxãũcümaxü̃chixü̃ ga yema nüxü̃ nadaugüxü̃, rü yemaca̱x nixĩ ga nümatama ga Moiché ga ñaxü̃:
“Chorü muü̃maxã chidu̱xrux i ñu̱xmax”,
ñaxü̃. Rü yemaacü nixĩ ga namaxã nangupetüxü̃ ga yema duü̃xü̃gü, natürü i pemax, Pa Chauenexẽgüx, rü tama yemaacü pexü̃ naxüpetü.
Erü ñu̱xma i pema rü marü nüxna pengaicamagü ya yima ma̱xpǘne ya Chióü̃ ya yimá Tupana ya Maxü̃cüarü ĩane ya daxũgune ya Yerucharéü̃. Rü marü nüxna pengaicamagü i ngẽma muxũchixü̃ma i norü orearü ngeruü̃gü i daxũcüã̱x i Tupanaxü̃ icua̱xüü̃güxü̃.
Rü ñu̱xma i pemax, rü marü natanüxü̃ pixĩgü i guxü̃ma i ngẽma duü̃xü̃gü i noxri Tupanaarü poperawa ngo̱xégagüxü̃. Rü marü nüxna pengaicamagü ya Tupana ya Ãẽ̱xgacü ya Guxãnatáma ca̱xacü. Rü marü nüxna pengaicamagü i naãxẽgü ga yema duü̃xü̃gü ga mecümagüxü̃ ga yuexü̃ ga Tupana imexẽẽgüxü̃.
Rü marü naxca̱x pexĩ ya Ngechuchu ga taxca̱x yucü nax tüxü̃ namaxẽxẽẽxü̃ca̱x, ngẽma Tupanaarü uneta i ngexwaca̱xü̃xü̃ tamaxã nüxü̃ ixuxü̃rüxü̃. Rü nüma rü nagümaxã pexü̃́ iyanaxoxẽxẽ ga perü chixexü̃gü nax aixcüma Tupanape̱xewa pimexü̃ca̱x. Rü gumá nagü ga nũxcümaü̃cü ga Abé rü naxca̱x ínaca nax nayuxü̃ ga yema yamáxü̃, natürü yimá nagü ya Cristu rü tüxna nanaxã i maxü̃ i taguma gúxü̃.
Rü ngẽmaca̱x name nixĩ i pexuãẽgü nax tama nüxü̃ pexoexü̃ca̱x ya yimá Tupana ya ñu̱xma tamaxã idexacü. Rü yema nũxcümaü̃güxü̃ ga duü̃xü̃gü ga Moichéwe rüxĩxü̃ rü taxucürüwa Tupanacha̱xwa nibuxmü nax tama napoxcueãxü̃ca̱x ga yexguma Tupanaxü̃ naxoegu. Rü ñu̱xma ega nüxü̃ ixoegu ya Cristu i daxũguxü̃ i naanewa tüxü̃ ucu̱xẽcü, rü yexeraãcü tüxü̃́ naguxcha nax Tupanaarü poxcucha̱xwa ibuxmüxü̃ nax tama tüxü̃ napoxcuexü̃ca̱x.
Rü yexguma Moichéwe naxĩxgu ga tórü o̱xigü, rü Tupana rü nagamaxã nayadu̱xruxẽxẽ ga ñoma ga naane. Natürü i ñu̱xma rü ñanagürü:
“Wena táxarü chayadu̱xruxẽxẽ i ñoma i naane.
Natürü tama ñoma i naanexica tá chidu̱xruxẽxẽ, natürü ngẽma daxũwa ngẽxmaxü̃ rü tá ta chayadu̱xruxẽxẽ”,
ñanagürü.
Rü yema nax: “Wena táxarü chayadu̱xruxẽxẽ i ñoma i naane”, ñaxü̃, rü ngẽmawa nüxü̃ tacua̱x rü guxü̃ma ga yema Tupana üxü̃ i tama guxü̃guca̱x ixĩxü̃, rü tá inayanaxoxẽxẽ nax ngẽma guxü̃guca̱x ixĩxü̃xicatama íyaxügüxü̃ca̱x.
Rü ñu̱xma nax guxü̃guca̱x tórü ãẽ̱xgacü yixĩxü̃ ya Tupana, rü name nax nüxna moxẽ ixãgüxü̃, rü nüxü̃ ingechaü̃güãcüma rü nüxü̃ imuü̃eãcüma nüxü̃ icua̱xüü̃güxü̃, ngẽma nüma nanaxwa̱xexü̃rüxü̃.
Erü tórü Tupana, rü wüxi ya üxü ya guxü̃ma ixaxẽẽcü nixĩ.

Listen to Popera ga Yudíugü ga yaxõgüxü̃ca̱x ümatüxü̃ 12