Ticuna - 1986 WBT (NT) Drama

Rü Ngechuchu rü inanaxügü ga ore ga cua̱xruü̃gügu ixuxü̃maxã nax nangúexẽẽtaexü̃. Rü ñanagürü nüxü̃: —Nayexma ga wüxi ga yatü ga norü naanegu úbanecü ücü. Rü ínanapoxegu, rü nanaxü ga wüxi ga úbaarü yauxtüxü̃ruxü̃, rü wüxi ga dauxü̃taechica nax yemawa nax dauxü̃taegüxü̃ca̱x. Rü ñu̱xũchi ñuxre ga puracütanüxü̃na nanaxã nax nümagü namaxã inacua̱xgüxü̃ca̱x. Rü ñu̱xũchi ga yema naanearü yora rü to ga nachixü̃anewa naxũ.
Rü yexguma nawa nanguxgu nax yadauxü̃ ga úbagü, rü gumá yatü rü yema puracütanüxü̃xü̃tawa nanamu ga wüxi ga norü duü̃xü̃ nax naxca̱x íyaca̱xaxü̃ca̱x ga yema úbagü ga nüxna üxü̃.
Natürü yema puracütanüxü̃ rü nayayauxgü, rü nanacua̱i̱xgü ga gumá yatüarü duü̃xü̃. Rü taxuxü̃ma ga úbagü nüxna naxãgü, rü yemaacü ínayamugü.
Rü yexguma ga gumá yatü rü to ga norü duü̃xü̃ yéma namu. Natürü ga yema puracütanüxü̃ rü nayama̱xerugü, rü namaxã naguxchigagü.
Rü yexguma to ga norü duü̃xü̃ yéma namu. Natürü nayama̱xgü. Rü yemawena, rü yéma nanamugü ga muxü̃ma ga togü ga norü duü̃xü̃gü. Natürü ga yema puracütanüxü̃ rü nayacua̱i̱xgü ga ñuxre, rü togü rü nanadai.
Rü yexguma rü nüxü̃́ ínayaxü ga nanexü̃chi ga poraãcü nüxü̃ nangechaü̃cü. Rü düxwa gumá nanexü̃ yéma namu, yerü nüma nagu naxĩnügu rü chi nanega naxĩnüe ga yema puracütanüxü̃.
Natürü yexguma gumá cori nanexü̃ nadaugügu ga yema puracütanüxü̃, rü nügümaxã ñanagürügü: “Ngẽmaarü tá nixĩ i ñaa naane i yixcama. ¡Rü ngĩxã tayama̱xgü nax tóxrü nax yixĩxü̃ca̱x!” ñanagürügü.
Rü yemaacü nayayauxgü, rü nayama̱xgü. Rü yema úbanecüpechinüwa nayata̱xgü ga naxü̃ne.
Rü ñu̱xma rü pexna chaca, ¿pexca̱x rü ta̱xacü tá naxü ya yimá úbanecüarü yora namaxã i ngẽma puracütanüxü̃ i chixexü̃gü? Rü dücax, rü ngéma tá naxũ, rü tá nanadai i ngẽma puracütanüxü̃, rü togüna tá nanaxã i ngẽma úbanecü.
¿Taguma ẽ̱xna nawa pengúe i Tupanaarü ore i ümatüxü̃? Erü ngẽmawa rü ñanagürü:
“Yimá nuta ya ĩpataarü üruü̃gü nüxü̃ oecü,
rü ñu̱xma rü yimátama nixĩ ya nüxíra ixücuchicü nax namaxã inaxügüãxü̃ca̱x ya ĩpata.
Rü tórü Cori ya Tupana nixĩ ga naxücü ga yema,
rü ñu̱xma rü taxca̱x rü namexẽchi”
—﻿ñanagürü i ngẽma ore.
Rü yexguma ga yema chacherdótegüarü ãẽ̱xgacügü, rü ngúexẽẽruü̃gü ga Moichéarü mugüwa ngu̱xẽẽtaegüxü̃, rü Yudíugüarü ãẽ̱xgacügü, rü Ngechuchuxü̃ niyauxgüchaü̃. Yerü nüxü̃ nacua̱xgü ga nachiga nax yixĩxü̃ ga yema ore ga cua̱xruü̃gu yaxuxü̃. Natürü duü̃xü̃güxü̃ namuü̃e rü yemaca̱x taxuxü̃ma namaxã naxüe. Rü nüxna yéma ínixĩmare.


Rü Ngechuchuxü̃tawa nanamugü ga ñuxre ga Parichéugü rü Eródetanüxü̃ nax Ngechuchuna nacagüxü̃ca̱x rü ngürüãchi chixri nangaxü̃güãgu yemaca̱x ãẽ̱xgacüxü̃tawa ínaxuaxü̃güãxü̃ca̱x.
Rü nümagü rü naxü̃tawa naxĩ, rü ñanagürügü nüxü̃: —Pa Ngúexẽxẽruxü̃, nüxü̃ tacua̱x rü aixcüma nixĩ i ngẽma nüxü̃ quixuxü̃ i ore. Rü tama duü̃xü̃gügamare cuxĩnü, erü tama norü düxétüxü̃negu cudawenü, natürü nacüma nixĩ i cungugüxü̃. Rü aixcüma cunangúexẽxẽ i duü̃xü̃gü nax Tupana naxwa̱xexü̃ãcüma namaxẽxü̃ca̱x. ¡Tomaxã nüxü̃ ixu! Rü ngẽma diẽru ya ãẽ̱xgacü ya Rómacüã̱x totanüwa ngĩxü̃ yaxucü ¿rü namexü̃ yixĩxü̃ nax nüxna ngĩxü̃ taxãxü̃, rü ẽ̱xna tama? —﻿ñanagürügü.
Natürü ga Ngechuchu rü nüxü̃ nacua̱xama nax chixexü̃gu namaxã naxĩnüexü̃ ga yema duü̃xü̃gü woo mea namaxã nax yanadexagüxü̃. Rü yemaca̱x ñanagürü nüxü̃: —¿Tü̱xcüü̃ chixexü̃gu choxü̃ pengu̱xẽẽchaü̃xü̃? ¡Nua ngĩxü̃ pinge i wüxitachinü i diẽru nax ngĩxü̃ chadauxü̃ca̱x! —﻿ñanagürü.
Rü yéma naxü̃tawa ngĩxü̃ nangegü ga wüxitachinü ga diẽru. Rü Ngechuchu rü ñanagürü nüxü̃: —¿Texéchicüna̱xã rü texééga nixĩ i ngĩgu üxü̃? —﻿ñanagürü. Rü nümagü nanangãxü̃gü, rü ñanagürügü: —Rómacüã̱x ya ãẽ̱xgacüchicüna̱xã nixĩ —﻿ñanagürügü.
Rü yexguma ga Ngechuchu rü ñanagürü nüxü̃: —¡Ãẽ̱xgacüna ngĩxü̃ pexã i ngẽma ãẽ̱xgacüarü ixĩcü, rü Tupanana ngĩxü̃ pexã i ngẽma Tupanaarü ixĩcü! —﻿ñanagürü. Rü yexguma yema orexü̃ naxĩnüegu, rü namaxã naba̱i̱xãchiãẽgü.


Rü yemawena rü Ngechuchuxü̃tawa ínayadaugü ga ñuxre ga Chaduchéugü. Rü nümagü nixĩ i nüxü̃ yaxugüexü̃ nax tagutáma wena namaxẽxü̃ i yuexü̃. Rü yemaca̱x Ngechuchuna nayacagüe, rü ñanagürügü:
—Pa Ngúexẽxẽruxü̃, Moichéarü mugüwa rü ñanagürü:
“Rü ngẽxguma wüxi ya yatü naxma̱x ngexacüyane nayu̱xgu, rü name nixĩ i naenexẽtama ngĩmaxã naxãxma̱x i ngẽma yutecü i naxüma̱x, nax ngẽmaãcü naxãxacüxü̃ca̱x ya naenexẽ ga marü yucü”,
ñanagürü ga yema ore.
Dücax, nayexma ga 7 ga nügüenexẽgü. Rü naxãxma̱x ga gumá yacü, natürü tauta naxãxacüyane nayu.
Rü yexguma ga nai ga naenexẽ nüxĩ́ ngĩmaxã naxãxma̱x ga yema ngecü, natürü gumá rü ta nayu rü nangexacü. Rü yexguma ga gumá norü tomaepü̱x ga naenexẽ nüxĩ́ ngĩmaxã naxãxma̱x, natürü yexgumarüü̃tama nüxü̃ nangupetü. Rü yemaacü guxcüma ga gumá 7 ga nügüenexẽgü rü ngĩmaxã naxãxma̱x ga yema nge. Rü guxcüma nayue tauta naxãxacüyane. Rü düxwa ngĩma rü ta iyu ga yema nge.
Rü dücax, ngẽxguma yuexü̃wena maxẽgu, ¿rü ngexcürüücü naxma̱x tá iyixĩ i ngẽma nge? Yerü guxcüma ga gumá 7 ga nügüenexẽgü ngĩmaxã naxãxma̱x —﻿ñanagürügü.
Rü yexguma ga Ngechuchu rü nanangãxü̃, rü ñanagürü nüxü̃: —Pema rü ípetüe erü tama nüxü̃ pecua̱x i Tupanaarü ore i ümatüxü̃, rü tama nüxü̃ pecua̱x nax naporaxü̃ ya Tupana.
Rü ngẽxguma yuexü̃ wena maxẽgu, rü taxúetama tixãxma̱xgü rüe̱xna tixãtegü. Erü daxũcüã̱x i Tupanaarü orearü ngeruü̃gürüxü̃ tá tixĩgü i ngẽxguma.
Pema choxna peca i yuexü̃arü dagüchiga. ¿Natürü tama ẽ̱xna nawa pengúe i Tupanaarü ore ga Moiché ümatüxü̃ ga boetaxü̃ ga nai ga iya̱u̱xratanüxü̃ íyaxuxü̃wa? Erü yema orewa rü Moichéxü̃ ñanagürü ga Tupana:
“Choma nixĩ i Abraáü̃arü Tupana, rü Ichaáarü Tupana, rü Acóbuarü Tupana”,
ñanagürü.
Rü ngẽma orewa nüxü̃ tacua̱x rü woo ngẽma maxẽxü̃ rü woo ngẽma yuexü̃ rü Tupanaca̱x guxü̃ma namaxẽ. Rü ngẽmaãcü i pema rü poraãcü ípetüe —﻿ñanagürü.


Rü wüxi ga ngúexẽẽruxü̃ ga Moichéarü mugüwa ngu̱xẽẽtaexü̃, rü nüxü̃ naxĩnü nax Ngechuchumaxã íyaporagatanücüüxü̃ ga yema Chaduchéugü. Rü nüma ga yema ngúexẽẽruxü̃ rü nüxü̃ nicua̱xãchi nax meama nangãxü̃ãxü̃ ga Ngechuchu. Rü yemaca̱x Ngechuchuca̱x nixũ, rü nüxna naca, rü ñanagürü nüxü̃: —Pa Ngúexẽxẽruxü̃, ¿ngexü̃rüüxü̃ i Tupanaarü mu nixĩ i guxü̃ i norü mugüarü yexera ixĩxü̃? —﻿ñanagürü.
Rü Ngechuchu nanangãxü̃, rü ñanagürü: —Ngẽma Tupanaarü mu i guxü̃ i norü mugüarü yexera ixĩxü̃, rü ñaa nixĩ, rü ñanagürü:
“¡Iperüxĩnüe, Pa Iraétanüxü̃!
Rü nüma ya Cori ya tórü Tupana,
rü yixicatama nixĩ ya tórü Cori.
¡Rü nüxü̃ nangechaü̃ ya Cori ya curü Tupana guxü̃ne ya curü maxü̃nemaxã,
rü guxü̃ i cuãẽmaxã,
rü guxü̃ i nagu curüxĩnüxü̃maxã,
rü guxü̃ i curü poramaxã!”
ñanagürü.
Rü ngẽma norü taxre i Tupanaarü mu, rü ñanagürü:
“¡Rü nüxü̃ nangechaü̃ i cumücü nax cugü cungechaü̃xü̃rüxü̃!”
ñanagürü. Rü nataxuma i to i Tupanaarü mu i ngẽmagüarü yexera ixĩxü̃ —﻿ñanagürü.
Rü yexguma ga yema ngúexẽẽruxü̃ ga mugüwa ngu̱xẽẽtaexü̃, rü ñanagürü Ngechuchuxü̃: —Marü name, Pa Ngúexẽxẽruxü̃, erü aixcüma nixĩ i ngẽma nüxü̃ quixuxü̃ nax wüxixicatama nax yixĩxü̃ ya Tupana, rü nataxuma ya nai.
Rü ngẽma Tupanaxü̃ nax ingechaü̃xü̃ guxü̃ne ya tórü maxü̃nemaxã, rü guxü̃ i nagu rüxĩnüxü̃maxã, rü guxü̃ i tórü poramaxã, rü nüxü̃ nax ingechaü̃xü̃ i tamücü i yigü nax ingechaü̃xü̃rüxü̃, rü ngẽma rü guxü̃ma i carnérugü i Tupanaca̱x ida̱i̱xü̃ rü íguxü̃arü yexera narümemae —﻿ñanagürü.
Rü yexguma Ngechuchu nüxü̃ da̱u̱xgu ga mexü̃gu nax naxĩnüãcüma nax nangãxü̃ãxü̃ ga yema ngúexẽẽruxü̃ ga mugüwa ngu̱xẽẽtaexü̃, rü ñanagürü nüxü̃: —Marü tama taxü̃ cuxü̃́ nataxu nax cunayaxuxü̃ ya Tupana nax curü ãẽ̱xgacü yixĩxü̃ca̱x —﻿ñanagürü. Rü yemawena rü marü taxúema tügü taporaxẽxẽ nax nüxna ticachigüxü̃ca̱x.


Rü yexguma Tupanapata ga taxü̃newa ínangúexẽẽtaeyane ga Ngechuchu, rü duü̃xü̃güna naca, rü ñanagürü: —¿Tü̱xcüü̃ nixĩ i ngẽma ngúexẽxẽruü̃gü i mugüwa ngu̱xẽẽtaegüxü̃ i ñagüxü̃: “Yimá Cristu rü nũxcümaü̃cü ga ãẽ̱xgacü ga Dabítaxa nixĩ”, ñagüxü̃?
¿Rü ñuxãcü i ngẽmaãcü yadexagüxü̃? Yerü nümatama ga Dabí, rü yexguma Tupanaãxẽ ya Üünecü naãxẽwa idexaxgu rü ñanagürü:
“Cori ya Tupana rü chorü Corixü̃ ñanagürü:
‘¡Nua chorü tügünecüwawa rüto ñu̱xmatáta nüxü̃ charüporamae i curü uanügü nax cuga naxĩnüexü̃ca̱x!’ ”
ñanagürü ga yema orewa.
¿Natürü ñuxũcürüwa i Dabítaxa yixĩxü̃ ya Cristu, ega nümatama ga Dabí, rü norü Corimaxã naxuãgu? —﻿ñanagürü. Rü yema muxü̃ma ga duü̃xü̃gü ga yéma yexmagüxü̃, rü taãẽãcüma Ngechuchuaxü̃́ inarüxĩnüe.


Ngechuchu rü norü ngu̱xẽẽtaewa rü ñanagürü: —¡Pexũãxẽgü naxca̱x i ngẽma ngúexẽẽruü̃gü i Moichéarü mugüwa ngu̱xẽẽtaegüxü̃! Erü nümagü rü norü me nixĩ i mámüxü̃ i naxchirumaxã naxĩaneãxü̃. Rü nanaxwa̱xegü nax ĩanearü plazagüwa duü̃xü̃gü mea nüxü̃ rümoxẽgüxü̃.
Rü ngutaque̱xepataü̃güwa rü norü me nixĩ i ngẽma naxma̱xwe̱xegü i nape̱xewa ügüxü̃wa nax natogüxü̃. Rü õnagüwa rü ngẽma õnaarü yoraxü̃tawa ügüxü̃ i nachicaca̱x nadaugü.
Natürü tüxna nanapuxü̃ ya tümapatagü ya yíxema yutegüxe. Rü ñu̱xũchi nanama̱xẽxẽ i norü yumüxẽgü nax duü̃xü̃gü nagu rüxĩnüexü̃ca̱x nax aixcüma mexü̃gü yaxĩgüxü̃. Natürü nümagü tá nixĩ i yexeraãcü napoxcuexü̃ —﻿ñanagürü.


Wüxicana ga Ngechuchu rü Tupanapataarü diẽruchiü̃arü to̱xma̱xtawa narüto. Rü yéma inadawenü ga ñuxãcü duü̃xü̃gü yexma ngĩxü̃ yanaxücuchigüxü̃ ga norü diẽrugü. Rü muxü̃ma ga duü̃xü̃gü ga idiẽruã̱xgüxü̃ rü yexma ngĩxü̃ nayarüxücuchigü ga muxũchicü ga norü diẽru.
Rü ngürü yéma ingu ga wüxi ga yutecü ga ngearü diẽruã̱xcü. Rü ngĩma rü wüxi ga yema diẽruchixü̃gu ngĩxü̃ iyarüxücuchi ga taxretachinü ga diẽruxacü ga ítanücü.
Rü yexguma ga Ngechuchu rü norü ngúexü̃güca̱x naca, rü ñanagürü nüxü̃: —Aixcüma pemaxã nüxü̃ chixu rü ñaa ngecü i yutecü i ngearü diẽruã̱xcü, rü guxü̃ i ngẽma togü i diẽruchixü̃gu diẽru ngĩxü̃ ixücuchigüxü̃arü yexera ngĩxü̃ ixã.
Erü guxü̃ma i ngẽma togü rü ngĩxü̃ inaxãgü i ngẽma nüxü̃́ íyaxügücü. Natürü ngĩma ngĩxü̃́ natauxyane ngĩxü̃ ixã i guxcüma i ngĩxü̃́ ngẽxmacü i ngĩrü õnatanü —﻿ñanagürü.

Listen to Ore i mexü̃ ga Márcu ümatüxü̃ 12